مقاله

دادستانیِ آلمان تاکنون دو حکم بازداشت بین‌المللی برای جنایت‌کاران داعش که در آزار جنسی دختران و زنان سنجاری دست داشته‌اند صادر کرده است. این احکام محصول تحقیقات گسترده‌ی دادستانی از زنانی است که حاضر شده‌اند در مورد آنچه بر سرشان آمده شهادت بدهند.

نادیا مراد، دختر کرد ایزدی و برنده‌ی جایزه‌ی نوبل صلح ۲۰۱۸ (به همراه دنیس موک‌وگه)، یکی از ۱۱۰۰ نفری است که در مارس ۲۰۱۵ در چارچوب یک سهمیه‌ی ویژه برای حمایت از زنان و دختران آسیب‌دیده از دولت محلی ایالت بادن-وورتمبرگ (Baden-Württemberg) آلمان اجازه‌ی اقامت در آلمان دریافت کردند. تقریباً تمام این ۱۱۰۰ نفر، زنان و دختران و کودکان ایزدی‌مذهب اهل منطقه سنجار در شمال عراق بودند که دوره‌ای از زندگی‌شان را به اسارت دولت اسلامی، داعش، درآمده بودند.

ورود تعداد نسبتاً زیادی از این زنان در چارچوب یک سهمیه‌ی ویژه به آلمان، باعث شد دادستانی کل فدرال آلمان به این فکر بیفتد که در مورد آن‌چه بر این زنان گذشته است تحقیق کند. آلمان از سال ۲۰۰۲ بخشی از «حوزه‌ی قضایی بین‌المللی» (Universal jurisdiction) شد که به دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی اجازه می‌دهد در مورد متهم بدون در نظر گرفتن مکانی که جرم در آن اتفاق افتاده‌ است، تابعیت او، کشوری که در آن اقامت دارد، و هر گونه روابط با مراجع قانونی که در حال تحقیق در مورد شخص هستند، در هر کشوری تحقیقات جنایی و قضایی انجام دهند.

با آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، این نهاد شروع به جمع‌آوری اطلاعات در مورد سوریه کرد. در ابتدا تحقیقات فقط علیه بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، به دلیل دستور تیراندازی به معترضان غیرمسلح بود. اما کم‌کم «جنایت جنگی» به دیگر طرف‌های درگیر در جنگ داخلی هم نسبت داده شد و دادستانی عمومی آلمان تحقیقات خود را گسترش داد. در سال ۲۰۱۴ و با اوج گرفتن یک‌باره‌ی داعش، دادستانی عمومی آلمان تحقیق درباره‌ی جنگجویان عضو دولت اسلامی را هم آغاز کرد، تحقیقاتی که دیگر به سوریه محدود نمی‌شدند. درست دو روز پس از آغاز رسمی این تحقیقات در شهر کارلزروهه (Karlsruhe) در غرب آلمان (مقر دادستانیِ کل)، در سوم اوت ۲۰۱۴، در کوهستان‌های سنجار (شنگال) در شمال عراق اتفاقاتی افتاد که در کارلزروهه اکنون به عنوان «نسل‌کشی» طبقه‌بندی می‌شوند.

یک قتل عام برنامه‌ریزی‌شده

یورش داعش به منطقه‌ی سنجار به بهترین شکل ممکن تدارک دیده شده بود: ساعت سه بامداد سیاه‌پوشان داعش همزمان ده‌ها روستا را تصرف کردند. شنگال مرکز اقامت ایزدی‌ها، اقلیت مذهبی کرد در شمال عراق، است. ایزدی‌ها همین‌طور در بخش‌هایی از سوریه، جنوب شرقی ترکیه و مناطقی از قفقاز هم زندگی می‌کنند. آن‌ها در زمان حمله‌ی داعش حدود یک درصد جمعیت عراق را تشکیل می‌دادند. آئین ایزدی که باوری مبتنی بر یکتاپرستی است، در قرن چهارم میلادی در بین‌النهرین شکل گرفت. با وجود اعتقاد ایزدیان به توحید، جهادی‌های داعش آن‌ها را «بت‌پرست و شیطان‌پرست» می‌دانستند و برخلاف مسیحیان و یهودیان هیچ حقوقی برای آن‌ها قائل نبودند. داعش آن دسته از ایزدی‌ها را که به موقع موفق به فرار نشده بودند بعد از جدا کردن زنان و مردان یک‌جا جمع کرد. جنگجویان بیشتر مردان را بلافاصله کشتند، تعدادی از جوانان را برای آموزش نظامی انتخاب کردند و فقط به کودکان خردسال اجازه دادند نزد مادران‌شان بمانند. بنا به تحقیقات، داعش برای تشخیص سن و طبقه‌بندی پسران جوان موهای زیر بغل را بررسی می‌کرد. برای زنان اما وضع به مراتب بدتر بود: تنها دختربچه‌هایی که بنا به تشخیص جنگجویان دولت اسلامی کمتر از ۹ سال داشتند توانستند با مادرشان بمانند. سپس زنان را با اتوبوس‌های تاریک و بدون پنجره به اردوگاه‌ها بردند. مردان «لایق و برجسته» داعش از میان زنان ایزدی، آن‌ها را که پسندیدند، انتخاب کردند و به عنوان «غنیمت جنگی» به خانه‌ی خود بردند. سایر زنان که مورد پسند هیچ‌یک از چهره‌های رده‌بالای داعش نبودند، در بازار برده‌فروشی به فروش گذاشته شدند. جنگجویان دولت اسلامی برای این گروه از کلمه «سبیه» به معنی«زن اسیر» استفاده می‌کردند.

CNN

خرید و فروش زنان ایزدی در قلمرو داعش هرگز انکار نشد. بنابه نوشته‌ی یکی از مجله‌هایی که شاخه‌ی تبلیغاتی دولت اسلامی منتشر می‌کرد، «دانشجویان شریعت» مدت‌ها قبل از حمله به سنجار دستور داشتند بررسی کنند که آیا با ایزدی‌ها باید مانند اهل کتاب برخورد کرد یا نه. نتایج بررسی‌ها این بود که ایزدی‌ها یکتاپرست نیستند و استحقاق مدارا ندارند. داعش به صراحت تأکید کرد که زنان ایزدی را می‌توان به بردگی گرفت. نتایج موردنظر پژوهشگران دولت اسلامی و حکم سران آن‌ها، بعدها به واقعیت پیوست: «مردان خدا» در مدارس، آمفی‌تئاترها و خانه‌های شنگال با نظم و انضباط خاص و قوانین مشخص بازارهای برده‌فروشی برپا کردند. جهادگران همین‌طور قربانیان ایزدی را بین خودشان خریدوفروش می‌کردند. هفته‌نامه‌ی زایت (Zeit) آلمان در اوت ۲۰۱۶ سندی منتشر کرد که در آن چنین آمده است:

«سند مالکیت: دادگاه شرع ولایت نینوا در روز سه‌شنبه تأیید کرد که برادر ابوالسبیر صاحب زن اسیر نجمه سعید، ۲۰ ساله، با مشخصات چشم‌های عسلی، بسیار لاغر و با قد فقط یک متر و ۳۰ سانتی‌متر است. برادر ابومنعام هم حاضر بود. دو طرف بر سر رقم ۱۵۰۰ دلار به توافق رسیدند.»

تقریباً تمام زنان اسیر مجبور شدند به دین اسلام بپیوندند. داعشیان در برخی موارد زنان ایزدی را به عقد خود درآوردند تا به کارهایشان مشروعیت دینی بدهند. اما حقیقت این است که به تمام این زنان تجاوز شد یا حداقل مورد آزارواذیت جنسی قرار گرفتند. روزنامه‌ی نیویورک ‌تایمز در سال ۲۰۱۵ از قول یک دختر ۱۲ ساله که توانسته بود از چنگ «صاحب» خود فرار کند، نوشت: «بهش گفتم 'درد داره، لطفاً تمومش کن.' جواب داد در اسلام تجاوز به 'کافران' مجاز است. گفت تجاوز به کافران او را به خدا نزدیک‌تر می‌کند.»

قربانیان در خدمت حقیقت

تخمین‌ها نشان می‌دهد که داعش در مجموع پنج هزار زن و دختر ایزدی را به بردگی گرفت. برای دادستانی کل آلمان ۱۱۰۰ نفر از زنانی که با تجربه‌ی اسارت به این کشور آمدند، نه فقط قربانی بلکه شاهد جنایت هم بودند، شاهدانی که از لحاظ روانی به شدت ضربه خورده بودند و به این دلیل ثبت شهادت‌های‌شان به این سادگی نبود. دادستانی هرچند مایل بود شهادت هر ۱۱۰۰ زن را بشنود، اما تصمیم براین شد که جز زنانی که داوطلب شهادت هستند کسی دعوت نشود. علاوه بر مشاور پلیس جنایی، شاهدان اجازه داشتند مشاور مورد اعتماد خود، دوستان،‌ اعضای خانواده یا هر کس دیگری را با خود به جلسه‌ی شهادت ببرند تا شرایط برای‌شان تا حد ممکن قابل تحمل باشد.

به گفته‌ی جان ایلهان کیزیل‌هان، روا‌ن‌شناس و روان‌پزشک، که از والدینی ایزدی در آلمان به دنیا آمده و برای انتخاب ۱۱۰۰ نفری که در چهارچوب سهمیه‌ی ویژه به آلمان آمده‌اند، ۱۴ بار به این کشور سفر کرده، تاکنون صد قربانی حاضر به شهادت در برابر دادستانی کل شده‌اند. همه‌ی آن‌ها خواهان این هستند که آزارگرشان روزی در دادگاه محاکمه شود.

شهادت‌ها گاهی دو تا سه روز طول می‌کشند. دادستانی اصرار دارد اظهارات شاهدان تا حد ممکن جزئی و دقیق باشند، تنها در این صورت است که می‌توان از آن‌ها استفاده‌ی قضایی کرد. بسیاری از شاهدان تنها نام مستعار آزارگران (صاحبان سابقشان) را می‌دانند. اما مشکل جدی‌تر، به گفته‌ی دکتر کیزیل‌هان، این است که به دلیل ضربه‌ی روانی شدید تضمینی وجود ندارد که حافظه‌ی این زنان قابل اعتماد باشد: «از یک طرف واقعیت‌هایی مانند اسامی افراد و مناطق است که قابل پذیرش هستند. من حداقل با ۱۴۰۰ نفر از این زنان مفصل صحبت کرده‌ام و طبعاً تصویر کلی‌ای از این ماجرا دارم و می‌توانم تشخیص دهم که کدام بخش‌ از اظهارات شاهدان با هم جور درمی‌آیند. اما در طرف دیگر درک ذهنی افراد از موضوع است. چنین آسیب‌های روانی‌ای می‌تواند حافظه را مخدوش کنند.»

دادستانی آلمان تاکنون دو حکم بازداشت بین‌المللی در رابطه با این جنایت صادر کرده است که هردوی آن‌ها بر مبنای اظهارات شاهدان بوده است. برخی از قربانیان توانسته‌اند از آزارگر (صاحب) خود عکس بگیرند. در برخی موارد بستگان و نزدیکان قربانی در جریان مذاکرات برای آزاد کردن (به اصطلاح «خرید برده») توانسته‌اند تصویر جنگجویان دولت اسلامی را ثبت کنند. هرچند هیچ‌یک از دونفری که حکم بازداشت‌شان صادر شده در آلمان زندگی نمی‌کنند و تابعیت آلمانی ندارند، اما ثابت شده است که جنگجویان آلمانی داعش هم در جریان برده‌گیری جنسی مشارکت کرده‌اند. دادستانی به شواهدی دست یافته که نشان می‌دهد یک عضو آلمانی داعش دست کم چهار برده خریده است.

NBC News

اواخر تابستان ۲۰۱۸، ویدئویی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی کردی دست‌به‌دست می‌شد که در آن یک دختر کرد ایزدی تعریف می‌کند که روز ۲۱ فوریه ۲۰۱۸ آزارگر سابق خود، ابو حمام را در شوبیش گموند، شهر کوچکی در آلمان، دیده است. آشواک ت.، ۲۱ ساله‌، یکی از دخترانی است که در چارچوب سهیمه‌ی ویژه‌ی کمک به زنان آسیب‌دیده‌ی ایزدی به آلمان آمده بود. او در این ویدئو می‌گوید که آزارگرش هم او را شناخته و او را تهدید کرده است. آشواک ت. در ۲۶ فوریه نزد پلیس رفته و موضوع را اطلاع داده است.

بنابه اطلاعاتی که هفته‌نامه‌ی زایت به دست آورده، تصویری که آشواک توصیف کرده است، با عکس‌های تمام افراد اهل عراق که در آن منطقه زندگی می‌کنند، تطبیق داده شده، اما نتیجه‌ای دربرنداشته است. اشواک در ۲۰ مارس به سنجار برگشت، از ترس صاحب سابقش. این اتفاق به مطرح شدن دوباره‌ی موضوع ایزدی‌ها در آلمان منجر شد: چطور ممکن است یک آزارگر و جانی داعش در آلمان آزادانه بگردد و یک زن، که زمانی قربانی او بوده،‌ از ترس او از آلمان بگریزد؟

یکی دیگر از زنان قربانی برده‌داری جنسی داعش که به آلمان آمده، ابوحمام را می‌شناسد. او به هفته‌نامه‌ی زایت گفته است: «وقتی آشواک از دست او فرار کرد، ابوحمام به خانه‌ی ما آمد و گفت هرطور شده آشواک را دوباره پیدا خواهد کرد.» کارشناسان دادستانی و پلیس هم ناممکن نمی‌دانند که تعدادی از جنایت‌کاران سابق داعش راه قربانیان خود را در خیابان‌های آلمان بند بیاورند. از سال ۲۰۱۵ تعداد زیادی از منطقه‌ی سوریه و عراق به آلمان پناهنده شده‌اند که نهادهای امنیتی و قضایی آلمان به سابقه‌شان مظنون‌اند.

اما آیا ممکن است اشواک اشتباه کرده باشد و حرفش در مورد دیدن آزارگر سابقش درست نباشد؟ کیزیل‌هان، روان‌شناس، این موضوع را ناممکن نمی‌داند. او که در آلمان درمان‌گر آشواک بوده می‌گوید: «محرک‌های روانی مانند بو و رنگ می‌توانند به گسست روانی بینجامند که آن‌وقت فرد فکر می‌کند دارد اتفاقی را که در گذشته افتاده دوباره تجربه می‌کند. سخت است که بگوییم آیا واقعیت داشته یا صرفاً نتیجه‌ی فعل‌وانفعال حافظه است.» او که اوایل سپتامبر برای دیدن دوباره‌ی آشواک به عراق رفته بود، با او مفصل صحبت کرده است، اما باز هم نمی‌تواند بگوید که آیا او واقعاً آزارگر سابقش را دیده یا نه.

زمفیرما دلوانی، معاون مرکز ایزدیان آلمان به زایت گفته است که از زنان ایزدی دیگری هم شنیده است که آزارگر خود را در آلمان دیده‌اند. از ۱۱۰۰ زنی که در چهارچوب سهمیه‌ی ویژه به آلمان آمده‌اند، تقریباً همگی قصد ماندن دارند و فقط ۱۵ نفرشان پس از عقب‌نشینی داعش به عراق برگشته‌اند. معاون مرکز ایزدیان آلمان می‌گوید آن‌ها تغییرات مهمی را تجربه کرده‌اند: «این زنان آشفته و شکسته و سیاه‌پوش به آلمان رسیدند، اما امروز نمی‌توانید آن‌ها را دوباره بشناسید. آن‌ها اراده‌ی محکمی برای ماندن و ادغام در جامعه دارند.»

هیچ‌یک از بانیان بردگی جنسی زنان ایزدی، هنوز تاوانی نداده‌اند. بعید است در آینده‌ی نزدیک بتوان آن‌ها را پای میز محاکمه کشاند. هنوز صدها زن و مرد ایزدی ناپدید هستند. تقریباً هرروز افرادی از داعش با خانواده‌های ایزدیان ناپدیدشده تماس می‌گیرند و برای آزاد کردن «برده‌های‌شان» که سال‌ها مورد آزار و اذیت و تجاوز بوده‌اند طلب پول می‌کنند. مشخص نیست که دادستانی کل بتواند حکم بازداشت دیگری صادر کند. همچنین مشخص نیست آیا زمانی خواهد رسید که کسی از مظنونان بازداشت شود. اما بازرسان و کارشناسان دادستانی کل در کارلزروهه با دو هدف روشن به کار خود-جمع‌آوری اسناد و مدارک و اطلاعات در خصوص بردگی جنسی زنان ایزدی-ادامه می‌دهند: یکی این که یورش داعش به سنجار از طرف جامعه‌ی جهانی به عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت شناخته شود؛ و دیگر آن که می‌دانند اگر روزی دادگاهی علیه بزهکاران داعش در جایی از دنیا برقرار شود، این شهادت‌ها و اطلاعات و اسناد بسیار ارزشمند خواهند بود.