97 | عبدالبهاء و نهضت روشنفکری ایران * فریدون وهمن هــای شــدید مــردم شــد. پــس از فتــوای منســوب بــه موجــب اعتراض بـر تحریـم مصـرف تنباکـو مجتهـد بـزرگ شـیعه میـرزای شـیرازی مبنی ی مــردم حتّــی درباریــان، دولــت بــه زانــو در آمــد و و اطاعــت قاطبــه ناچـار قـرارداد را بـا تعهّــد پرداخـت غرامـت سـنگینی شـاه به ناصرالدّین لغـو نمـود. قــول بعضــی آمیــز ایــن فتــوا (هــر چنــد به ی تأثیــر موفّقیت مشــاهده الدیــن افغانــی (اســدآبادی) و ازلیانــی چــون میــرزا جعلــی) ســیّد جمال ی دیـن و آقاخـانکرمانـی را بـه ایـن نتیجـه رسـاند کـه بـا اسـتفاده از حربـه هـای خـود بـرای برانداختـن حکومـت تظاهـر بـه اسـام علمـا را بـا آرمان شـاه همـراه سـازند. افغانـی ماننـد بسـیاری از ناراضیـان مذهبی ناصرالدّین هـا فقـط زمانـی میسـّـر خواهـد بـودکـه در معتقـد بـودکـه برانگیختـن توده بـاور او، اسـتدلال عقلانـی را فقـط کـه به قالـب مذهـب انجـام گیـرد، چه 161 کردنــد. هــا درک می کرده گــروه اندکــی از تحصیل خـان ای کـه میـرزا آقاخـان کرمانـی از اسـتانبول بـه میـرزا ملکم در نامـه که نبایـد از ملّایـان معمولـی و در لنـدن نگاشـت صریحـا اظهـار داشـت تحـرّک انتظـار چندانـی در پشـتیبانی از ایـن جنبـش داشـت بلکـه بـرای بی ی قاجاریــه بایــد از نفــوذ علمــاء [مجتهدیــن] ســود برانداختــن سلســله هــای سیاســی را بداننــد و بــا امــور دنیــوی کــه بازی شــرط آن جســت به 162 را هــم در چندمــاه خواهنــد آموخــت. خوبــی آشــنا باشــند، کــه آن به نویســد: ی قاجــار کِــدوری می ی دوره پژوهنــده تریــن حربــه بــرای تصــوّر ناراضیــان دینــی، علمــاء قوی به ی ی قاجــار و در هــم پیچیــدن نظــم کهنــه انقــراض سلســله آمدنـد زیـرا بـا اسـتقرار حکومـت جدیدی شـمار می سیاسـی به ریخــت. زیــر لــوای دیــن، نظــام اجتماعی-دینــی فــرو می 161 Bayat, Iran’s First Revolution. 56. ، (تهــران: نشــر پیــام، ایدئولــوژی نهضــت مشــروطیت ایــران فریــدون آدمیــت،. 162 .۲۹ ،)۱۹۷۶
RkJQdWJsaXNoZXIy MTA1OTk2