روح تهران؛ زندگی در میانه‌ی اعتراضات

پویان مکاری

این مطلب حاصل مصاحبه با افرادی عادی در تهران از سنین، جنسیت‌ها، قومیت‌ها و عقاید دینیِ متفاوت است. در این گفتگوها کوشیده‌ام تا افراد بخشی از زندگی روزمره‌ی خود را روایت کنند و از تجربه‌ی خویش در مورد اعتراضات در مهر و آبان ۱۴۰۱سخن بگویند.

جنبش دادخواهان؛ چرا اینجا نیستی؟

مهدی شبانی ــ نهال تابش

در تابستان ۱۹۹۵، در بحبوحه‌ی جنگ‌های داخلی یوگسلاوی، نیروهای نظامی صرب حمله‌‌ی بزرگی به شهر مسلمان‌نشین سربرنیتسا کردند و هزاران مرد و پسر نوجوان بوسنیا‌ئی را کشتند. سال‌ها بعد، به ابتکار آیدا سهو‌یک، هنرمند بوسنیا‌‌ئی، یادمان بی‌نظیری برای قربانیان کشتار سربرنیتسا بر پا شد که این گزارش داستانش را شرح می‌دهد.

زنان ایرانی در خط مقدم

اریکا چنووت، زوئی مارکس، فاطمه حقیقت‌جو

مادامی که زنان در خط مقدم مبارزه هستند، جنبش‌های توده‌ای شانس بیشتری برای موفقیت دارند و به احتمال زیاد به نظام دموکراتیک مساوات‌طلبانه‌تری منتهی خواهند شد. این یکی از دلایلی‌ است که روشن می‌کند چرا اعتراضات کنونی بقای رژیم ایران را با تهدید مواجه کرده است.

پروپاگاندای روسیه برای نسل‌کشی را نباید با استفاده از حق آزادی بیان یکسان دانست

پیتر پومرانتسف

رسانه‌های دولتیِ روسیه از سال‌ها پیش، و به‌ویژه پس از تهاجم به اوکراین، به‌طور مداوم در برنامه‌هایشان خواستار کشتار اوکراینی‌ها، و محو اوکراین از روی نقشه شده‌اند. آنها دائماً از اوکراینی‌ها انسانیت‌زدایی می‌کنند، آن‌ها را نازی و فاشیست می‌خوانند و می‌گویند که باید پاکسازی شوند.

یاد و یادگارهایی از بهروز صور اسرافیل

سیروس علی‌نژاد

در روزگاری که در آیندگان بودیم، من چپ می‌زدم و بهروز راست می‌زد. هر دو جوان بودیم و جاهل. با وجود این، علاقه‌ی وافری به هم داشتیم و گویا این موضوع برای دیگران هم آشکار بود.

آیا باید تاریخ را در مدارس به‌شیوه‌ی ملی‌گرایانه آموزش داد؟

میثم بادامچی

پرسش این است: آیا تاریخ را باید در مدارس به‌شیوه‌ای تدریس کرد که در آن قهرمانان ملی بر تارک تاریخ بدرخشند و همچون پهلوانانی ترسیم ‌شوند که لکه‌ی تاریکی ندارند؟ یا اینکه باید تاریخ را به‌شیوه‌ای بی‌طرفانه و فارغ از قهرمان‌پروری شخصیت‌ها آموزش داد؟

در جستجوی جهانی بهتر: سفر پرماجرای حقوق‌بشری

پیام اخوان

کتاب «در جستجوی جهانی بهتر: سفر پرماجرای حقوق بشری» به قلم پیام اخوان روایتی درهم‌تنیده از تجربه‌های شخصی و رویدادهایی سرنوشت‌ساز در تاریخ معاصر است که منجر به پیدایش نهادها و قوانین حقوق بشری کنونی شده‌اند. پیام اخوان استاد حقوق بین‌الملل در دانشگاه تورنتو و از اعضای دیوان دائمی داوریِ لاهه است.

 

روسیه‌ی ناخشنود

جوی نویمایِر

به رغم تلاش‌های شوروی برای مبارزه با «شووینیسم روسی» و ایجاد یک اتحادیه‌ی چندقومیتی، ملی‌گرایی روسی نه تنها هیچ‌گاه به‌طور کامل از میان نرفت بلکه در نهایت به یکی از عوامل فروپاشی شوروی مبدل شد و در عرصه‌ی سیاست روسیه‌ی دوران پوتین به‌تدریج نقشی محوری پیدا کرد.

به یاد سپردن فاجعه؛ سنندج در دو دوره از سرکوب

سوما نگه‌داری‌نیا

یکی از عناصر مشترک در بسیاری از پیام‌های مردمی عبارت است از حضور مأموران لباس شخصی جلوی داروخانه‌ها و تعقیب خریداران وسایل پانسمان و داروهای مسکن به منظور یافتن محل اختفای احتمالیِ مجروحان.

زنان در قاب خیابان

نزهت بادی

در هر یک از عکس‌ها یا فیلم‌های ثبت‌شده از زنان در خیابان با فوران مهارناشدنیِ سوژه‌‌ای سرکوب‌شده مواجه‌ایم که آن را به قابی تکان‌دهنده، الهام‌بخش و شورانگیز بدل می‌کند. سوژه‌ی زنانه‌ای که همواره به اندرونی رانده و از فضای بیرونی حذف شده است، حالا به خیابان قدم می‌گذارد و قابل‌مشاهده و دیدنی می‌شود.

غزاله چلابی، زنی که می‌خواست شجاعتش را تکثیر کند

مریم فومنی

خانواده و دوستان غزاله او را با نگاه پُر امیدش به یاد می‌آورند. با تصویری که یکی از نزدیکانش از او می‌دهد: «روزهای آخر همه‌جا در خیابان با آدم‌ها درباره‌ی اعتراضات حرف می‌زد. همه را تشویق می‌کرد که ساکت نباشند. خیلی شجاع شده بود و در چشم‌هایش یک چیزی بود که انگار می‌خواست شجاعتش را نشان بدهد و تکثیر کند.»

زنی که در تنهایی سوخت اما تمام نشد؛ هما دارابی به روایت خواهرش

ندا سانیج

در یکی از روزهای سرد اسفند ۱۳۷۲، هما دارابی، از بهترین‌ روان‌پزشکان و استادان دانشگاه در ایران، گالن بنزین را برداشت و راهیِ میدان تجریش شد. روسری‌اش را درآورد، فریاد «زنده باد آزادی» و «مرگ بر دیکتاتور» سر داد و کبریت را روشن کرد.

روایتی از خیابان‌های تهران؛ از داخل ماشینِ ون پلیس

مریم فومنی

این چند خط روایت زنی است که چند ساعتی را در داخل ماشین ون پلیس، در تهران، در بازداشت بوده است. او که نام و مشخصاتش محفوظ نگه‌داشته شده، در مصاحبه با آسو، از لحظه‌‌ای که پا به خیابان گذاشته تا لحظه‌ی آزادی‌اش را به تصویر کشیده است. تصویری از زنان و مردانی که بازداشت شده بودند، از زنان و مردانی که معترضان را سرکوب می‌کردند و از مردمی که او از پشت شیشه‌های ونِ پلیس شاهد اعتراض‌ها و شعارها و ضرب‌ و شتم‌شان بود.

روایت‌ یک نوجوان از یک جنبشِ جوان

دیگر دیوار بی‌شعاری در مدرسه باقی نمانده. همه هم به صورت علنی و دسته‌جمعی فعالیت می‌کنند. معلم‌ها هم تغییر کرده‌اند. بعضی معلم‌ها وقتی به کلاس می‌آیند و تخته از شعار پر است، تا وقتی با تخته کاری ندارند آن را پاک نمی‌کنند.

وقتی مخالفان برده‌داری متهم به تندروی شدند

علیرضا اشراقی

می‌گفتند مخالفان نظام و مدعیان آزادی فتنه‌گرند. می‌گفتند آنها که خواهان کرامت و برابری هستند، در واقع شورش و اغتشاش را ترویج می‌کنند و در پی غارت شهروندان محترم و آزار اهل دین و ایمان هستند. می‌گفتند حرف‌هایشان توهین‌آمیز است و احساسات را جریحه‌دار می‌کند. می‌گفتند جامعه را تحریک می‌کنند و مقصرند اگر خشونت رخ دهد و جنگی درگیرد.

اعتراضات و اتصالات: بازخوانی تجربه‌ی‌ لهستان

مری‌جین اوسا

هیچ جنبش اجتماعی و اعتراضی‌ای نمی‌تواند تماماً یکدست باشد. طبیعتاً گروه‌های مختلف با هویت‌های مختلف دست به ایجاد تشکل‌ها و سازمان‌هایی برای دنبال‌کردن اهداف خود بر اساس هویت و ایدئولوژی خاص خود می‌زنند. بااین‌‌حال، متصل‌شدن این گروه‌ها با یکدیگر از مجرای اعضای مشترک را می‌توان یکی از عوامل مهم برای مقاومت مدنی در برابر سرکوب دانست.

یکدستی محال است، اما یک‌ دست هم صدا ندارد

نلا ون‌دایک، هولی مک‌کَمِن

ائتلاف در نظریه‌های جنبش‌های اجتماعی یک بحث کلیدی است. مطالعات جنبش‌های اجتماعی به‌تفصیل به شناخت و تحلیل عوامل شکل‌گیری، بقا و اضمحلال ائتلاف‌ها پرداخته. یکی از نظریه‌های مطرح درباره‌ی ائتلاف متعلق به دو جامعه‌شناس برجسته‌ی جنبش‌های اجتماعی، نلا ون‌دایک و هولی مک‌کَمن است.