مسئله‌ی بنيادى ايران چيست؟ دكتر محمدرضا نيكفر در پاسخ به اين سؤال تأكيد مى‌كند كه ايران مجموعه‌اى از مسائل دارد، نه يك مسئله‌ی بنيادى كه منشأ باقى مسائل باشد. 

اقلیت‌ها در ایران به طور روزمره سرکوب و تحقیر می‌شوند. بهائی‌ها را از تحصیل محروم می‌کنند، مغازه‌های‌شان را می‌بندند، به زندان می‌اندازند و گاه هدف گلوله و ضربات چاقو قرار می‌دهند. افغانستانی‌هایی که از ظاهرشان قابل تشخیص‌ اند، هرگز خودی پنداشته نمی‌شوند. سنی‌ها حق داشتن مسجد در تهران را ندارند. یهودی‌ها و ارمنی‌ها مجبور به رعایت خیلی از محدودیت‌های مسلمانان اند. این تبعیض‌ها فقط از جانب حکومت نیست. جامعه هم یا در آن‌ها شریک است، یا در قبال‌شان سکوت می‌کند.

در گذشته، «نخبگان فرهنگی» با سلایق هنری و ادبی سطح بالا و با معیارهای سخت‌گیرانه برای ارزیابی فرآورده‌های فرهنگی، آثار ارزنده را معرفی می‌کردند. چنین روندی اکنون دگرگون شده، و نخبگان فرهنگی هم به فرهنگ عامه‌پسند گرایش پیدا کرده‌اند. زیگمنت باومن، نخبه و متفکر بزرگی که چند روز پیش درگذشت، درباره دلایل و تبعات این پدیده توضیح داده‌ است.

اگر به شما می‌گفتند که «همسایه‌»ی شما می‌تواند به اندازه‌ی آیشمان موجودی درنده‌خو باشد چه می‌کردید؟ حالا اگر بگویند شاید شما هم دستِ کمی از این «همسایه» ندارید چه؟ آیا ما یا این «همسایه»مان هم اگر به جای آیشمان بودیم دستور فرستادن یهودیان به کوره‌های آدم‌سوزی را صادر می‌کردیم؟

چه رابطه‌ای میان نظم، فرهنگ و مرز وجود دارد؟ مرزها ذهنی اند یا عینی؟ کارکرد دوگانه‌ی مرزها چیست؟ چرا می‌توان مرزها را «کارگاه‌های خلاق هنرِ هم‌زیستی» دانست؟

چرا «ملت» مفهومی مناقشه‌آمیز است؟ «حق تعیین سرنوشت» مهم‌تر است یا «تمامیت ارضی»؟ اگر همه می‌پذیریم که «ما» حق داریم بر خود حکومت کنیم چرا اغلب دستیابی به توافق درباره‌ی کیستیِ «ما» چنین دشوار یا حتی ناممکن است؟ علل رواج ملی‌گرایی در عصر جهانی‌شدن چیست؟

غریبه کیست و چرا از او می‌ترسیم؟ پیامدهای زیان‌بارِ معاشرت‌هراسی چیست؟ «اجتماع بسته» چه ویژگی‌هایی دارد؟ آیا زندگی در چنین فضاهایی احساس ناامنی را کاهش می‌دهد؟

آیا روزنامه‌نگاری می‌تواند، از دل اخبار مربوط به جنگ و کشتار، جهانِ ما را یک گام به صلح نزدیک‌تر کند؟ آیا در کنار صفحاتِ محبوبِ حوزه‌ی سلامت در روزنامه‌ها و مجلات به صفحاتی مخصوصِ صلح نیاز نداریم؟ دو یادداشت زیر پاسخ‌هایی به این پرسش‌ها ارائه می‌کنند.