کتاب‌گزاری

تاریخ منازعه‌ی اعراب و اسرائیل خودش به میدان نبرد میان پژوهشگرانی تبدیل شده است که روایت‌های بسیار متفاوتی ارائه می‌کنند. آنچه در ادامه می‌خوانید فهرست گزیده‌ای از بهترین کتاب‌ها، به پیشنهاد کارشناسان فایننشال تایمز، درباره‌ی تاریخ و پیامدهای جهانیِ این منازعه است.

دشمنان و همسایگان: عرب‌ها و یهودیان در فلسطین و اسرائیل، ۲۰۱۷-۱۹۱۷، ایان بلک، ۲۰۱۷

وجه تمایزِ نادرِ این تاریخ منازعه‌ی اعراب و اسرائیل، که به مناسبت یک‌صدمین سالگردِ صدور بیانیه‌ی بالفور منتشر شده، این است که هم تاریخ‌دانان اسرائیلی و هم تاریخ‌دانان فلسطینی دقت و بی‌طرفیِ آن را ستوده‌اند.

هجده روز در ماه اکتبر: چگونه جنگ یوم کیپور خاورمیانه‌ی مدرن را ایجاد کرد، اوری کافمن، ۲۰۲۳

این پژوهش عمیق درباره‌ی جنگ یوم کیپور به مناسبت پنجاهمین سالگردِ حمله‌ی ناگهانیِ نیروهای مصری و سوری، که تهدیدی مرگبار برای اسرائیل بود، منتشر شده است. این کتاب روایت دقیقی از نارسایی‌های اطلاعاتیِ اسرائیل و بی‌اعتنایی به نشانه‌های نگران‌کننده‌ی تمهید مقدماتِ جنگ از سوی اعراب ارائه می‌کند ــ همان نقطه‌ی ضعفی که این روزها دوباره پس از پنجاه سال آشکار شد.

بیبی: زندگی و زمانه‌ی پرتلاطمِ بنیامین نتانیاهو، آنشِل فِفِر، ۲۰۱۸

زندگی‌نامه‌ی مهیّج و جذّابِ بنیامین نتانیاهو به قلم یکی از روزنامه‌نگاران و تحلیل‌گران نامدارِ اسرائیل. ففر تصویر سیاستمداری را ترسیم می‌کند که گاهی کج‌خُلق، گاهی سرکش، گاهی مطرود و گاهی دوباره مقبول است، سیاستمداری که تأثیری شگرف بر اسرائیلِ مدرن بر جا نهاده است. ففر تاریخِ زندگیِ نتانیاهو را تجسّم تاریخ کشوری می‌داند که در ابتدا مضطرب و نگران بود و اکنون به کشورِ قدرتمندی تبدیل شده که فلسطینی‌ها را از کشورِ مستقلِ خود محروم کرده است.

یک روز از زندگیِ عابد سلامه: یک داستان فلسطینی، نِیتان ترال، ۲۰۲۳

روایتی بسیار جذّاب از زندگیِ روزمره در اسرائیل و کرانه‌ی باختری با تمرکز بر داستان یک کودک فلسطینی و اردویی آموزشی که در پی سانحه‌ی رانندگی به فاجعه می‌انجامد. ترال، نویسنده‌ و روزنامه‌نگارِ مقیم اورشلیم، با روایت زندگیِ درهم‌تنیده‌ی شهروندان عادیِ یهودی و فلسطینی چشمِ ما را به روی واقعیت‌های پیچیده‌ی یکی از مناقشه‌انگیزترین مناطقِ دنیا باز می‌کند.

مسائل پیش‌پاافتاده‌ در غزه، جو ساکو، ۲۰۰۹

یک رمان مصوّرِ غیرتخیّلی که داستان کشتار ۱۱۱ فلسطینی در رَفَح به دست اسرائیلی‌ها در سال ۱۹۵۶ ــ در پاسخ به حملات مسلحانه‌ی فلسطینی‌ها ــ را تعریف می‌کند. این رمان به یکی از رویدادهای فراموش‌شده‌ای می‌پردازد که زمینه را برای حمله‌ی شنبه‌ی گذشته به جنوب اسرائیل فراهم کردند. جو ساکو قصه‌گویی مهربان و دلسوز است، و روایتی که از اوضاع خفقان‌آورِ زندگی در نوار غزه ارائه می‌کند اکنون ]بیش از هر زمان دیگری[ واقعی به نظر می‌رسد.

حماس: جنبش مقاومت اسلامی، بورلی میلتون-ادواردز و استفن فارل، ۲۰۱۰

پژوهش عمیق میلتون-ادواردز و فارل درباره‌ی خاستگاه، ساختار و تکامل حماس آمیزه‌ای از تأملات دانشورانه و گزارشگریِ روزنامه‌نگارانه است. این کتاب برای فهم رقابت دیرینه میان این گروه اسلام‌گرا و گروه ناسیونالیستِ چپ‌گرا و عمدتاً سکولارِ فتح ــ مخلوق سیاسیِ یاسر عرفات ــ که تا امروز در غزه ادامه دارد، حیاتی است.

قفس آهنین: داستان مبارزه‌ی فلسطینی‌ها برای استقلال ملی، رشید خالدی، ۲۰۰۷

تحقیقی مستند درباره‌ی علل ناکامیِ فلسطینی‌ها در تأسیس کشوری مستقل در قرن بیستم در دوران سلطه‌ی استعمار و پس از آن. خالدی، تاریخ‌دان معتبر آمریکایی-فلسطینیِ، نه تنها از بازیگران خارجی انتقاد می‌کند بلکه معایب و نقائص رهبران جامعه‌ی فلسطینی را هم برمی‌شمارد.

صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد: سقوط امپراتوری عثمانی و ایجاد خاورمیانه‌ی مدرن، دیوید فرامکین، ۱۹۸۹

روایت مهمی از رویدادهای منتهی به فروپاشیِ امپراتوری عثمانی و تغییراتِ چشمگیرِ متعاقبِ آن در سراسر خاورمیانه. ریچارد هالبروک، دیپلمات ارشد فقیدِ آمریکایی، گفته است: «بدون آگاهی از گذشته‌ی خاورمیانه، هیچ سیاست‌گذاری قادر به فهم این منطقه نخواهد بود ... از میان کتاب‌های فراوانی که درباره‌ی این منطقه وجود دارد، هیچ‌یک مناسب‌تر از اثرِ جانانه و جامعِ فرامکین نیست.»

خطی بر شن: بریتانیا، فرانسه و منازعه‌ای که به خاورمیانه شکل داد، جیمز بار، ۲۰۱۱

روایتی مهیّج و سرگرم‌کننده از لحظه‌ای سرنوشت‌ساز در تاریخ خاورمیانه‌ی مدرن، یعنی زمانی که بریتانیا و فرانسه پس از جنگ جهانی اول جهان عرب را بین خود تقسیم کردند. بار با تکیه بر جست‌وجویی گسترده در آرشیوهای دیپلماتیکِ این دو کشور داستان اقدامی عمیقاً خودخواهانه ــ و به‌شدت مهم ــ را تعریف می‌کند که برخاسته از حرص و طمعی امپریالیستی بود.

تاریخ اسرائیل، آنیتا شاپیرو، ۲۰۱۲

هرچند کانونِ تمرکز کتاب آنیتا شاپیرو منازعه‌ی اعراب و اسرائیل نیست اما این کتاب مقدمه‌ی خوبی برای خوانندگانِ غیرمتخصص است و آنان را با تاریخ اسرائیل، از خاستگاه‌های جنبش صهیونیسم در اواخر قرن نوزدهم تا دوره‌ی اخیر، آشنا می‌کند.

قصه‌ی عشق و ظلمت، عاموس عوز، ۲۰۰۲

خاطرات یک کودک در واپسین سال‌های قیمومت بریتانیا بر فلسطین و نخستین سال‌های تأسیس کشور اسرائیل، به قلم یکی از سرشناس‌ترین نویسندگان این کشور. تاریخی شخصی و جذّاب اما به‌شدت انتقادی درباره‌ی رؤیای اسرائیل، بدرفتاری‌ با فلسطینی‌ها و نقش بر آب شدن این رؤیا.

برگردان: عرفان ثابتی

رولا خلف روزنامه‌نگار لبنانی-بریتانیایی و سردبیر روزنامه‌ی فایننشال تایمز است. آنچه خواندید برگردان این نوشته با عنوان اصلیِ زیر است:

Roula Khalaf, The best books to understand the Israeli- Palestinian conflict, Financial Times, 10 October 2023.