مبنای تاریخی و سرآغاز تئوری توطئه چیست؟ مصادیق تئوری توطئه در تاریخ معاصر ایران کدام‌اند؟ آیا در ایران پیش از قرن ۱۹ هم تئوری‌های توطئه وجود داشت؟ مذهب شیعه چه تأثیری در شکل‌گیری آن دارد؟ این‌ها از جمله پرسش‌هایی است که با دکتر عباس میلانی در میان گذاشتیم.
در چند سال گذشته به این تصور دامن زده شده است که، برخلاف عقیده‌ی رایج، هیتلر در سال 1945 نمُرد بلکه تا مدت‌ها پس از آن به زندگی ادامه داد و در کهن‌سالی در آرامش از دنیا رفت. چرا به‌رغم وجود شواهد و مدارک مسلّم و بی‌چون‌وچرا درباره‌ی مرگ هیتلر، به نظر می‌رسد که این همه آدم عقیده دارند که او زنده مانده است؟ این پرسش تنها یک پاسخ ندارد.
بسیار پیشتر از آن که برای نخستین بار واکسن کووید19 به بدن کسی تزریق شود شبکه‌های اجتماعی مملو از گمانه‌زنی و هراس‌افکنی شده بود. نظریه‌هایی مبنی بر این که این واکسن ایمن نیست، برای سلامتی مضر است و خودش محصول یک توطئه است. برخی مدعی بودند که این واکسن دی‌ان‌اِی را تغییر می‌دهد برخی دیگر می‌گفتند که این واکسن حاوی میکروچیپی است که احتمالاً توسط بیل گیتس کار گذاشته شده وامکان پایش و کنترل جمعیت را فراهم می‌آورد. این روایت‌ها بی‌وقفه تکرار می‌شوند و بر جهان واقعی تأثیر می‌گذارند.
در هنگام بحران‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، مردم به شدت وسوسه می‌شوند که برای دلیل تراشیدن برای امرِ غیرمنتظره به نظریه‌های توطئه روی بیاورند. به نظرم این امر سه علت دارد: حس از دست دادن کنترل، خلأ اطلاعاتی و معرفتی، و اضطراب ناشی از وقوع رویدادهای ناگوار.
در ماه اوت ۲۰۱۷ ملی‌گرایان سفیدپوست در خیابان‌های شارلوتزویلِ ویرجینیا راهپیمایی کردند و شعار دادند که: «یهودیان جای ما را نخواهند گرفت!» آنها از نظریه‌ای بی‌ارزش حمایت می‌کردند که طبق آن یهودیانی که بانک‌ها و رسانه‌ها را کنترل می‌کنند حالا دارند اخلاقیاتشان را بر آمریکایی‌های «واقعی» تحمیل می‌کنند.
طرز انتقال بعضی از بیماری‌ها نه تنها از وضع سلامتیِ روان‌شناختی مردم یک کشور بلکه از سلامتیِ فرهنگی و سیاسی آنها پرده برمی‌دارد. برای مثال، اگر در آمریکا همجنس‌گراهراسیِ نهادینه وجود نداشت و بسیاری از آمریکایی‌ها این بیماری را جزای رابطه‌ی جنسیِ همجنس‌گرایانه نمی‌دانستند، ایدز آن‌قدر به آمریکا آسیب نمی‌رساند.