روابط ایران و آمریکا در گفت‌وگو با متیو شانون

چیماماندا انگوزی آدیچی برنده‌ی جایزه‌ی انجمن ملی منتقدان کتاب آمریکا در سال ۲۰۱۴ و یکی از صد زن برگزیده‌ی بی‌بی‌سی در سال ۲۰۲۱ است. آنچه می‌خواندید برگردان گزیده‌ای از سخنرانی او در «سخنرانی‌های ریث» در سال ۲۰۲۲ است.

گذشت نزدیک به نُه ماه از خیزش گسترده‌ای که غریب‌کشی مهسا امینی برانگیخت، به زایشی نینجامید که نام کردی او، ژینا، از ریشه‌ی «ژین»، زندگی، مژده‌بخش آن می‌توانست و می‌تواند باشد... یعنی از «آزادی» که همآیی زن و زندگی، ژن و ژیان، زایش آن را نوید می‌دهد، تا کنون تنها «ژان» به کف آمده است که به کردی درد و همچنین دردِ زایمان معنا دارد. و این دردِ زایمانِ بی‌نوزاد را آگاهی از قَدَر بودن حریف و قَدَراندازی‌اش دو چندان می‌سازد.

در روسیه‌ پرسش اصلی با پرسش‌های طرح‌شده در ادبیات کلاسیک روسیِ قرن نوزدهم ــ چه کسی مقصر است؟ چه باید کرد؟ ــ فرق دارد. پرسش اصلی این است: تزارِ حاکم، واقعی است یا جعلی؟

ادبیات داستانیِ امروز ایران را نمی‌توان بدون توجه به تصویر جنگ در آن شناخت. بسیاری از نویسندگانی که جنگ را تجربه کرده‌اند می‌گویند که تأثیر آنچه مشاهده کرده‌اند چنان عمیق و مهیب است که نمی‌توانند درباره‌ی چیز دیگری بنویسند.

چه نسبتی بین توسعه‌ی پایدار، دولت‌های رفاه و دموکراسی وجود دارد؟ آیا فقط دولت‌های دموکراتیک می‌توانند سیاست‌های رفاهی پایداری اجرا کنند، یا دولت‌های اقتدارگرا هم چنین قابلیتی دارند؟ چه ارتباطی بین دولت‌های رفاه و موضوعاتی مانند منابع ملی، تبعیض علیه زنان، سالمندی و مهاجرت برقرار است؟

فردریش نیچه، فیلسوف آلمانی، با کنایه می‌گوید: «بشر برای خوشبختی تلاش نمی‌کند، فقط انگلیسی‌ها چنین می‌کنند». او فایده‌گرایانی مثل جرمی بنتام و جان استوارت میل را که هدفِ اخلاقیات را دستیابی به بیشترین خوشبختی برای همگان می‌دانند، نکوهش می‌کند.

ژینوس محمودی امیدوار بود هواشناسی ایران روزبه‌روز پیشرفت کند و به قدرت کشورهایی نظیر شوروی و آمریکای آن روز برسد. خودش می‌گوید: «آرزو دارم که روزی هواشناسی ایران را به جایی برسانیم که اثر مستقیم با زندگی مردم داشته باشد و در بهبود وضع اقتصادی و کشاورزی ما مؤثر باشد.»

در فاصله‌ی سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱، در پی شکست احزاب سنتی در مدیریت بحران اقتصادی ترکیه، حمایت از رهبری قدرتمند به‌عنوان جایگزینی برای ‌دموکراسی لیبرالی افزایش یافت. اردوغان و حزب‌ «عدالت و توسعه» در سال ۲۰۰۲ و پس از این بحران اقتصادی طولانی با وعده‌ی آزادسازیِ سیاسی و اقتصادی به قدرت رسیدند.

هر دیکتاتور «دوستانی وفادار» دارد. این دوستان همان کسانی هستند که تصمیم می‌گیرند به‌جای تلاش برای ساخت ائتلاف‌های مخالف حکومت، با دیکتاتور همکاری کنند و در قدرت سهمی بگیرند. اگر دیکتاتورها نتوانند به دوستان‌شان وفادار بمانند، حکومت‌شان در معرض خطر قرار می‌گیرد.

در دنیای اطراف ما اتفاقات هولناکی رخ می‌دهد اما آیا گاهی لازم نیست که بی‌تفاوتی پیشه کنیم تا بتوانیم سلامتِ روانیِ خود را حفظ کنیم و به زندگیِ عادی و لذت بردن از مواهبِ آن ادامه دهیم؟

داده‌های تاریخی در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۹ نشان می‌دهند که امکان برکناری دیکتاتور‌ها از طریق کودتا یا شورش در حکومت‌های فاقد حزب و مجلس سه برابر بیشتر است.

اینستاگرام، یوتیوب و تیک‌تاک از عصر برندسازیِ شخصی خبر می‌دهند، آنجا که موفقیت را با تعداد دنبال‌کننده‌ها و «لایک‌ها» می‌سنجند، جایی که در معرض دید قرارگرفتنْ حریم خصوصی را از بین می‌برد و شهرت به اسکناس تبدیل می‌شود. در زندگیِ یک اینفلوئنسر (شخصی با قدرت تأثیرگذاری بر خریدارانِ بالقوه) همه‌چیز فروختنی است، از جمله بچه‌ها.

انتخابات می‌تواند اطلاعات زیادی از فضای اجتماعی و ذائقه مردم در اختیار حاکم اقتدارگرا قرار دهد. حکومت با رصد کردن کارزارهای انتخاباتی، میزان مشارکت مردم و نتایج رأی‌گیری، پایگاه حامیان و مخالفان خود را شناسایی می‌کند و میزان گستردگی و وفاداری حامیان خود را محک می‌زند.

هم در زندگیِ روزمره و هم وقتی می‌کوشیم از گذشته سر در بیاوریم، وسوسه می‌شویم که به سناریوهای جایگزین بیندیشیم. وقتی به گذشته فکر می‌کنیم به‌سرعت پای حدس و گمان وسط می‌آید: چه می‌شد اگر آن اتفاق رخ نمی‌داد، یا به شکل متفاوتی رخ می‌داد؟

از بین ۳۰۳ رهبر اقتدارگرای برکنار‌شده در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۴۵ تا ۲۰۰۲، ۳۲ تن با خیزش مردمی از قدرت برکنار شده‌اند؛ ۳۰ نفر در برابر فشار عمومی برای برقراری دموکراسی داوطلبانه از قدرت کناره‌گیری کرده‌اند؛ و ۲۰ نفر هم ترور شده‌اند. اما بیش از دو‌سوم رهبران توسط افرادی در داخل حکومت کنار گذاشته شده‌اند.