مقاله

ژزوئیت‌های مستقر در گوا، مستعمره‌ی پرتغال، احتمالاً نخستین اروپاییانی بودند که در اواخر قرن شانزدهم به دربار مغول در فاتح‌پور سیکری راه یافتند. پس از دریافت دعوت‌نامه‌ی اکبر شاه (حکمرانی 1608-1556)، امپراتور مغول، آنان در خلال سال‌های 95-1580 سه مرتبه به دربار رفتند. هدف آنان از این سفرها تلقین مسیحیت به مغولان بود. در خلال سومین حضور در دربار لاهور، پدر زیرونمو شویر^[1] (1617-1549) با همکاری عبدالستار‌ ابن قاسم لاهوری (دوران فعالیت 1615-1590)، مورخ دربار مغول، متنی به زبان فارسی بر اساس عهد عتیق و عهد جدید فراهم آورد، مشهور به «مرآت‌القدس». این متن به درخواست اکبر شاه تهیه شد و در سال 1602 در آگره کار آن به پایان رسید. پدر شویر دو نسخه از اثر خود را به اکبر شاه و فرزندش، شاهزاده سلیم (بعدها جهانگیر شاه)، تقدیم کرد. به رغم آن که تبلیغ مسیحیت چندان موفقیت‌آمیز نبود اما تأثیر آن بر هنرمندان محلی کاملاً آشکار بود. اکبر شاه و سلیم با ایجاد کارگاه‌های نقاشی، یکی در آگره و دیگری در الله‌آباد، به هنرمندانشان سفارش دادند تا برای نسخه‌هایی که از مرآت‌القدس در اختیار داشتند تصاویری آماده کنند.

منبع اصلی تصاویر انجیلی در نسخه‌های تصویری مرآت‌القدس اثری از خرونیمو نادال، به نام «تصاویر داستان‌های انجیل» (1593)، است؛ تصاویر زندگی مسیح در این اثر دقیقاً یا با کمی جرح و تعدیل به نسخه‌های تصویری مرآت‌القدس راه یافته‌اند. باقی‌مانده‌ی نسخه‌ی اکبر شاه، که مهر سلطنتی وی را بر خود دارد، در موزه‌ی لاهور نگهداری می‌شد. این بقایا شامل ده صفحه‌ی مصور است که تا اندازه‌ای آسیب دیده‌اند. به گفته‌ی سوزان استرانگ، مورخ هنر، شاهزاده سلیم مایل بود نسخه‌ی تصویری بسیار فوق‌العاده‌تری داشته باشد به همین سبب از هنرمندانش خواست تا تعداد تصاویر را دو برابر کنند. آنچه از نسخه‌ی سلیم بر جای مانده شامل 160 صفحه متن و 24 تصویر است؛ این نسخه در موزه‌ی هنر کلیولند نگهداری می‌شود.

مرآت‌القدس اثر زیرونیمو شویر، استنساخ در 8 رمضان 1027. ترجمه‌ی شویر به درخواست شاه اکبر صورت گرفت و کار آن در سال 1602 در آگره، با همکاری مولوی عبدالستار ابن قاسم لاهوری، پایان گرفت. کتابخانه‌ی بریتانیا

در کتابخانه‌ی بریتانیا نسخه‌ای غیرمصور از مرآت‌القدس وجود دارد که تاریخ کتابت آن 8 رمضان 1027 (29 آگست 1618) است و به دوران حکمرانی جهانگیر (حکمرانی 27-1605) تعلق دارد. 

تصویر گراوری مریم باکره و کودک اثر هنرمندی ایتالیایی یا هلندی، قرن 16 یا 17، که در مجموعه‌ای مغولی گنجانده شده است. کتابخانه‌ی بریتانیا

پدر زیرونیمو شویر در 1595 وارد لاهور شد و تا 1615 در دربار مغول باقی ماند؛ نامه‌های او حاوی دریافت‌هایش از فعالیت‌ها و زندگی روزمره‌یِ دربار مغول و به طور خاص نحوه‌ی برگزاری کریسمس در لاهور در سال 1597 است. پدر شویر در گزارشی به اسقف گوا در 1598 می‌نویسد:

در کریسمس [1597] برادر بندیک خوس، آخور و گهواره‌ای تدارک دید که در ظرافت و زیبایی چیزی از آنچه در گوا داشتیم کم ندارد و بت‌پرستان و مسلمانان و همچنین مسیحیان برای دیدن آن‌ها هجوم می‌آورند. مراسم عشای ربانی عصرگاهی با تشریفاتی فوق‌العاده برگزار می‌شود و گفتگویی با موضوع زادروز مسیح توسط تعدادی از جوانان به زبان فارسی، به همراه مثل‌هایی هندی، برگزار می‌شود. ... در پایان مراسم نیایش، دروازه‌ها به روی همگان گشوده می‌شوند ... جمعیت تماشاگران در این روزها به قدری زیاد بود که تا هشت روز پس از عید تجلی، گهواره در معرض دید عموم قرار داشت و با انتشار خبر آن در شهر، حتی بیگانگان هم برای دیدنش می‌آمدند.

شویر در نامه‌ای دیگر برخی از تزیینات آخور مسیح را توصیف می‌کند:

میمونی [مکانیکی] که از چشم‌ها و دهانش آب بیرون می‌زد و بالای آن پرنده‌ای که به شکلی اسرارآمیز می‌خواند ... و کره‌ی زمین بر پشت دو فیل ... و در بالای آن تصویری بزرگ از شاه [جهانگیر] که در زمان شاهزادگی‌اش برایمان فرستاده بود ... و در کنار این تصویر آیینه‌ای بزرگ در جلوی آخور قرار داشت. [در کنار درهای ورودی] جبرئیل به همراه فرشته‌های بسیار دیگر قرار داشتند و در کنار آنها کارت‌هایی وجود داشت که بر رویشان به زبان فارسی نوشته شده بود «حمد و ستایش سزاوار خداوند است» و «خائف مباش». در اطراف نوزاد [مسیح] در آخور سخنان پیامبرانی که آمدن خداوند را پیشگویی کرده بودند، قرار داشتند.

مریم باکره و کودک به همراه آنای پیامبر، مکتب مغولی، حدود 10-1605. کتابخانه‌ی‌ بریتانیا

برگردان: هامون نیشابوری

مالینی روی مورخ هنر با تخصص در نقاشیِ هندوستان در قرن هفدهم و هجدم میلادی است. اورسولا سیمس-ویلیامز مسئول اصلی پروژه‌ی فراهم آوردن دسترسی دیجیتالی به مجموعه‌ای از 12هزار دست‌نوشته‌ی فارسی در «کتابخانه‌ی بریتانیا» است. آنچه خواندید برگردان اثر زیر از این دو نویسنده است:

Malini Roy and Ursula Sims-Williams, ‘Christmas at Lahore, 1597,’ British Library, 22 December 2018.

تصویر دوم: