۱۰ حقیقت انکارناپذیر در مورد تغییرات اقلیمی کرهی زمین
Vox
کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد که در ماه دسامبر سال ۲۰۱۸ و در شهر کاتوویس لهستان برگزار شد، با تصویب توافق‌نامه‌ای به کار خود پایان داد. در پایان این کنفرانس، نمایندگان بیش از ۱۹۰ کشور در راستای اجرایی‌کردن معاهده‌ی کنفرانس پاریس در سال ۲۰۱۵ به توافق رسیدند. مهم‌ترین نکته‌های این توافق‌نامه که از آن با عنوان «آیین‌نامه پاریس» یاد می‌شود به این شرح هستند:
شفافیت
بر اساس قوانین و استانداردهایی واحد، از این پس تمامی کشورها موظف‌اند داده‌های مربوط به انتشار گاز دی‌اکسیدکربن را به صورت شفاف جمع‌آوری کنند. بر این اساس باید روند پیشرفت هر کشور در زمینه‌ی کاهش کربن دیاکسید با دیگر کشورها قابل مقایسه باشد. کشورهای توسعه‌یافته از کشورهای تازه صنعتی‌شده مثل چین خواستند برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به تولید گازهای گلخانه‌ای از روش‌های آنها استفاده کنند. در ضمن برای کشورهای در حال توسعه یک دوره‌ی گذار در نظر گرفته خواهد شد تا بتوانند پیش‌زمینه‌های فنیِ این امر را فراهم کنند.
حمایت
در «توافق پاریس» کشورهای توسعه‌یافته متعهد شدند از سال ۲۰۲۰ سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار در زمینه‌ی مبارزه با گرم‌شدن زمین در کشورهای فقیر سرمایه‌گذاری کنند. این مبلغ باید تا سال ۲۰۲۵ پرداخت شود و قبل از پایان ۲۰۲۵ باید برنامه‌ی سرمایه‌گذاری بعدی تعیین شده باشد. کشورهای در حال توسعه خواستار این شدند تا به شکلی مداوم و مشخص از مقادیر و میزان افزایش احتمالی این کمک‌ها مطلع شوند تا بتوانند با اطمینان خاطر برنامه‌ریزی کنند. همچنین قرار شد کشورهای توسعه‌یافته هر دوسال گزارشی در این مورد ارائه دهند. فعالان محیط زیست هشدار دادند که اگر این کمک‌ها شفاف نباشند ممکن است وام‌ها یا کمک‌های دیگر به عنوان کمک‌های مربوط به تغییرات اقلیمی معرفی شوند.
خسارت‌ها
کشورهای در حال توسعه معتقدند خسارت‌های ناشی از تغییرات اقلیمی در جریان مذاکرات به اندازه‌ی کافی مورد توجه قرار نمی‌گیرند و سال‌هاست به این روند معترض‌‌اند. ورای کمک‌های مختص به مبارزه با گرم‌شدن کرهی زمین آنها خواستار فراهم‌سازی کمک‌هایی ویژه در راستای جبران خسارت‌های ناشی از تغییرات اقلیمی هستند. بر اساس توافق‌نامه کاتوویس در آینده این موضوع باید بیش از پیش مورد اهمیت قرار بگیرد. در برآیندی که، بر اساس توافق پاریس، هر پنج سال باید انجام شود این خسارت‌ها مورد نظر گرفته خواهند شد. با وجود این تاکنون در این راستا صحبتی از پشتیبانی مالی نشده است.
برنامه‌های اقلیمی آینده
در جریان کنفرانس پاریس هر یک از کشورها اهدافی مستقل برای مهارِ انتشارِ گاز دیاکسید کربن ارائه دادند و قرار بر این شد که تا سال ۲۰۲۰ این برنامه‌ها به‌روز شده و دوباره ارائه شوند. در توافق‌نامه‌ی کاتوویس به شکل تلویحی روی این موضوع تأکید شده اما در هیچ کجای متن نمی‌توان بخشی را یافت که در آن صریحاً به لزوم تشدید اهداف اقلیمی آینده اشاره شده باشد.
تقویت عملیات اجرایی
سند نهایی کاتوویس تازه‌ترین گزارش ویژه‌ی مجمع بینالمللی تغییرات آب و هوایی (IPCC) را به رسمیت می‌شناسد. گزارشی که بر تقویت عملیات اجرایی برای جلوگیری از افزایش دمای کرهی زمین بیش از یک و نیم درجه نسبت به دوران پیشاصنعتی تا پایان قرن جاری تأکید می‌کند و با ارائه‌ی سرفصل‌ها و برنامه‌های مختلف دستیابی به این رقم را امری ممکن تلقی می‌کند.
*****
با وجود برگزاری کنفرانس‌های بینالمللی از این قبیل و نگرانی نهادهای مرتبط همچنان شاهد هستیم که در دوره و زمانه‌ی آزادی اینترنت و اشاعه‌ی اخبار جعلی هنوز هستند کسانی و رسانه‌هایی که با کتمان تغییرات اقلیمی به آن برچسب «افسانه» می‌زنند. علی‌رغم انتشار گزارش‌های علمی و ابراز نگرانی پژوهشگران حوزه‌ی اقلیم، باور حقیقت همچنان برای برخی دشوار به نظر می‌رسد.
در ادامه به ۱۰ حقیقت انکارناپذیر در مورد تغییرات اقلیمی اشاره خواهد شد. حقایقی که برای محققان حوزه‌ی تغییرات اقلیمی به اثبات رسیده، در مقابل ادعاهای جعلی قرار می‌گیرند و انکارنشدنی هستند. ارائه‌دهندگان این ۱۰ واقعیت، آنتونیا شوستر و مایکل لیندنر محققان انستیتو پژوهشی تأثیرات اقلیمی پوتسدام (PIK) در آلمان هستند:
۱ - ۹۷ درصد از محققان و شخصیت‌های صاحب‌نظر حوزه‌ی اقلیم، تغییرات آب و هوایی را «پیامدِ سبک زندگی بشر» می‌دانند.
هنوز هم هستند کسانی که ادعا می‌کنند تغییرات اقلیمی حقیقتی قطعی نیست و اگر هم باشد معلوم نیست ساخته‌ی دست بشر باشد. این ایده اشتباه است. جان کوک، پژوهش‌‌گر حوزه‌ی تغییرات اقلیم و تیم همکار وی نزدیک به ۱۲ هزار پژوهش در حوزه‌ی گرم‌شدن زمین را مورد بررسی قرار دادند. ۹۷ درصد از کسانی که در زمینه‌ی تغییرات اقلیم اظهارنظر کرده‌اند در این مورد توافقِ نظر داشتند که تغییر اقلیم پدیده‌ای است که به واسطه‌ی سبکِ زندگی بشر به وجود آمده است. در مقابل، لابی‌های صنعت سوخت‌های فسیلی هستند که دهه‌هاست با ایجاد شبهه به انتشار گفتمانی علیه دستاوردهای علمی می‌پردازند. گفتنی است در حال حاضر تنها ۴۲ درصد از سیاست‌مداران حزب جمهوری‌خواه آمریکا از یافته‌های دانشمندان در موردِ رخ‌دادنِ تغییرات اقلیمی اظهار بی‌اطلاعی نمی‌کنند.
NRDC
۲ - میزان جهانی سالانه‌ی انتشار گاز دیاکسید کربن همچنان در حال افزایش است.
برخی سیاست‌مداران به نحوی درباره‌ی تغییرات اقلیمی صحبت می‌کنند که گویی تا به حال برای مقابله با آن به اندازه‌ی کافی فعالیت شده است. آنها دائم به این نکته اشاره می‌کنند که از سال ۱۹۹۰ تولید کربن دیاکسید کاهش پیدا کرده. متأسفانه این مطلبِ درستی نیست و میزان دی‌اکسیدکربنی که در جهان منتشر می‌شود سال به سال در حال افزایش است. به‌خصوص در چین میزان انتشار کربن دیاکسید از سال ۲۰۰۰ شدیداً افزایش پیدا کرده. این در حالی است که این رقم در ایالات متحده و اتحادیه اروپا کمی، اما نه به اندازه‌ی کافی کاهش پیدا کرده است. بر اساس آمار آژانس بینالمللی انرژی، میزان انتشار جهانی کربن دیاکسید در سال ۲۰۱۷ رکوردی ۳۲،۵ میلیارد تُنی را تجربه کرد. لازم به ذکر است ایران در میان کشورهای جهان در سال ۲۰۱۷ رتبه‌ی هفتم را از جهت انتشار کربن دیاکسید به خود اختصاص داد. در سال ۱۹۹۰ ایران در رتبه‌ی ۱۹ام قرار داشت.
۳ - افزایش گاز دیاکسید کربنِ موجود در جو زمین به افزایش دمای زمین می‌انجامد و برعکس.
رابطه‌ی کربن دیاکسید و افزایش دمای کرهی زمین مانند رابطه‌ی مرغ و تخم‌مرغ است. با افزایش کربن دیاکسید در جَو، دمای کرهی زمین هم افزایش پیدا می‌کند. بررسی مغزه‌های یخی نشان می‌دهند که در تاریخ کرهی زمین، گهگاه اول این دمای زمین بوده که افزایش پیدا کرده و سپس اتمسفرِ زمین شاهد افزایش کربن دیاکسید بوده. همین باعث شده تا برخی این برداشتِ اشتباه را داشته باشند که مصرف سوخت‌های فسیلی به وسیله‌ی بشر باعث افزایش دمای کرهی زمین نمی‌شود چرا که افزایش دمای زمین به هرحال و همیشه وجود داشته است. این نمونه‌ی بارزی از مغلطه است. این استدلال در مورد هزاره‌های اولیه صدق می‌کند که اول دمای زمین افزایش یافت و بعد از آن میزان کربن دیاکسید در جَو بیشتر شد. اما این کربن دی‌اکسیدِ منتشر شده باعثِ افزایش دمایی ورایِ افزایش دمای اولیه شد. مصرف سوخت‌های فسیلیِ منجر به انتشار کربن دیاکسید سرعت گرم‌شدن زمین را افزایش می‌دهد. با رسیدن به رقم ۴۰۵.۵ میکرو (ppm) میانگینِ میزان جهانی تمرکز گازهای گلخانه‌ای در جَو در سال ۲۰۱۷ به رقمی بی‌سابقه در طول تاریخ بشر رسید. سازمان جهانی هواشناسی در این باره گفت: «هیچ نشانی از تغییر و چرخش این روند [افزایش گازهای گلخانه‌ای] نمی‌بینیم. روندی که منجر به ادامه‌ی تغییرات اقلیمی، بالا آمدن سطح دریاها، اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها و شرایط آب‌وهوایی بی‌سابقه می‌شود.»
۴ - دمای کرهی زمین نباید بیش از یک و نیم درجه‌ی سانتی‌گراد گرم‌تر شود.
در کنفرانس تغییرات اقلیمی پاریس در سال ۲۰۱۵ عزم‌ها جزم شد تا میانگین دمای جهانی تا پایان قرن جاری در مقایسه با دوران پیش‌صنعتی بیشتر از دو درجه‌ی سانتی‌گراد افزایش پیدا نکند. اما دو درجه افزایش دما هم برای کرهی زمین زیاد است و ممکن است عواقب سنگینی در پی داشته باشد. عواقبی که از آنها با عنوان «عناصر یا رویدادهای نقطه‌ی اوج»[1] یاد می‌شود و ممکن است برگشت‌ناپذیر باشند. عواقبی که به افزایش میانگین جهانیِ دمای کرهی زمین می‌انجامند. به این ترتیب پیامدهای بحران اقلیمیِ به‌وجود آمده کنترل‌نشدنی خواهند بود. به همین دلیل بسیاری از متخصصان مرز ۱.۵ درجه را به عنوان حد نهایی ممکن برای افزایش دمای زمین معرفی می‌کنند و نه دو درجه‌ی سانتی‌گراد. به گزارش مجمع بینالمللی تغییرات آب و هوایی (IPCC) دستیابی به این هدف آسان نیست اما هنوز ممکن است. کرهی زمین پیش از این یک درجه‌ی سلسیوس نسبت به دوران قبل از انقلاب صنعتی گرم‌تر شده و تنها نیم درجه با مرز مذکور فاصله دارد.
۵ - پیامدهای تغییرات اقلیمی معمولاً سنگین‌تر از پیش‌بینی‌ها هستند.
وقتی از تغییرات آب‌وهوایی صحبت می‌کنیم خواه ناخواه صحبت از سیل، آتش‌سوزی جنگل‌ها و دیگر بلایای طبیعی هم به میان می‌آید. برخی معتقدند صحبت از این بلاها تنها ترس‌آفرین هستند و پژوهشگران حوزه‌ی اقلیم در ارزیابی‌های‌شان اغراق می‌کنند. متأسفانه این ادعا درست نیست. اطلاعات ارائه‌شده توسط مجمع بینالمللی تغییرات آب و هوایی (IPCC) معمولاً خوشبینانه ارائه می‌شوند. برای مثال پژوهش‌ها نشان می‌دهند که میزان جهانی افزایش سطح دریاها بالاتر از مدل‌های ارائه‌شده توسط IPCC بوده است. این یعنی ممکن است گزارش‌های آینده‌ی IPCC هم با واقعیت برخوردی خوشبینانه داشته باشند. در حال حاضر سرعت افزایش سطح دریاها ۳.۲ میلی‌متر در سال برآورد شده است. همین حالا هم کشورهایی هستند که با پدیده‌ی سیل دست و پنجه نرم می‌کنند.
۶ - تغییرات اقلیمی آن‌چنان سریع در حال رخ‌دادن هستند که ممکن است به ششمین انقراض جمعی تاریخ منجر شوند.
یکی از پیامدهای مستقیم بحران اقلیمیِ جاری، خطر انقراضِ حیات در کرهی زمین است. قبلاً برای کرهی زمین اتفاق افتاده که طی مدت چند هزار سال که از دیدگاه زمین‌شناسی مدت زمان نسبتاً کوتاهی است، نزدیک به سه چهارم جانداران منقرض شده‌اند. طی ۵۴۰ میلیون سال گذشته تنها پنج بار انقراض جمعی رخ داده است. پژوهش‌های امروز نشان می‌دهند که ششمین انقراض جمعی آغاز شده و ممکن است طیِ چند صد سال بخش بزرگی از حیاتِ کرهی زمین را تحت تأثیر قرار دهد. به گزارش صندوق جهانی طبیعت (WWF)، بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۴ تعداد مهره‌دارانی که در طبیعت زیست می‌کنند ۶۰ درصد کاهش پیدا کرده است. بشرِ امروز، نه تنها با تأثیری غیرمستقیم به واسطه‌ی تغییرات آب و هوایی، بلکه با تأثیری مستقیم و به واسطه‌ی گسترش شهرها و نبود مدیریتِ آگاه در صنایعی همچون معدن و کشاورزی، مسئولِ در خطر قرار گرفتن حیاتِ جانداران است.
fossilfuels
۷ - تابستانِ داغ سال ۲۰۱۸ پیامد همین تغییرات اقلیمی بود.
تابستانِ سال ۲۰۱۸ به شکلی نامنتظره داغ و خشک بود و شاید در مناطق جغرافیایی که به هوای داغ چندان عادت ندارند بیشتر حس می‌شد. برای مثال به گزارش سازمان هواشناسی آلمان (DWD)، تابستان سال ۲۰۱۸ دومین تابستان داغ بعد از تابستان سال ۲۰۰۳ از آغازِ تاریخِ هواشناسی یعنی سال ۱۸۸۱ بوده است. این گرمای بی‌سابقه هم پیامد تغییرات اقلیمی برآورد شده است. تغییرات آب و هوایی به صورت اتوماتیک باعث گرم‌تر شدن و خشکی آب و هوا نمی‌شوند اما به امکان بروز این پیامدها قدرت می‌بخشند.
۸ - بخش انرژی‌های تجدیدپذیر حوزه‌ای اشتغال‌زا است.
خبر خوش این است که بخش انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند برای کشورهای درحال توسعه نیز به حوزه‌ای اشتغال‌زا تبدیل شود. بر اساس آمار وزارت اقتصاد و انرژی آلمان در سال ۲۰۱۶ در این کشور ۳۳۸۶۰۰ نفر در این کشور در بخش‌های مختلفِ این حوزه مشغول به کار بوده‌اند. از این میان بیش از ۱۶۰ هزار نفر تنها در حوزه‌ی انرژی‌های بادی اشتغال داشتند. این در حالی است که نزدیک به ۷۰ هزار شغل در آلمان به طور مستقیم یا غیرمستقیم وابسته به صنعت بهره‌برداری از زغال سنگ قهوه‌ای است. لازم به ذکر است که آلمان از جهت میزان بهره‌برداری زغال سنگ قهوه‌ای در جهان رتبه‌ی نخست را دارد. این یعنی حوزه‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر از پتانسیل اشتغال‌زایی بسیار بالایی برخوردار است.
۹ - لزوماً همه‌ی خودروهای الکترونیکی برای محیط زیست مناسب نیستند.
از زمانی که تسلا به بازار آمده، خودروهای الکترونیکی نه تنها نوآورانه و بدیع تلقی می‌شوند، بلکه از آنها به عنوان ناجی طبیعت هم یاد می‌شود. در ایالت کالیفرنیا سهمیه‌ای اجباری برای خودروهای الکترونیکی در نظر گرفته شده. در سال ۲۰۱۸ باید ۴.۵ درصد از خودروهای جدیدِ مجاز در این ایالت خودروهای «انتشار صفر»[2] باشند و این رقم قرار است تا سال ۲۰۲۵ به ۲۲ درصد برسد. نکته اینجاست که هر خودروی الکترونیکی لزوماً نسبت به همتاهای بنزینی یا دیزلی‌اش برای اقلیم بهتر نیست، چرا که تولیدِ برقِ این خودروها را هم باید در نظر گرفت. برای مثال یک خودروی تشریفاتی مرسدس بنز کلاس E را در نظر بگیرید. اگر این خودرو با انرژی برقِ متداول در آلمان شارژ شود باید ۵۸۰ هزار کیلومتر راه رفته باشد تا از همتای دیزلی‌اش برای محیط زیست بهتر باشد. در مورد خودروهای الکترونیکی نمی‌توان ادعایی داشت که صحت عمومی داشته و در همه‌ی موارد صدق کند. اما می‌توان گفت که این خودروها این پتانسیل را دارند که سبب کاهشِ انتشارِ گازهای گلخانه‌ای شوند.
۱۰ - بشر می‌تواند با تغییر سبد غذایی و پرهیز از مصرف محصولات حیوانی میزان انتشار گاز دیاکسید کربن را تا ۴۹ درصد کاهش دهد.
حفاظت از اقلیم و محیط زیست مثال خوبی برای توضیح «تراژدی منابع مشترک» است. ما از یک منبع مشترک یعنی طبیعت و کرهی زمین صحبت می‌کنیم. طبیعتی که بدون هیچ خرجی در اختیار ما قرار دارد. شاید با خود بگوییم یک ماشین کمتر در خیابان یا یک وسیله‌ی پلاستیکیِ کمتر که دردی را دوا نمی‌کند چرا که صدمه‌ای که بشر به کرهی زمین وارد کرده برگشت‌پذیر نیست. اما یافته‌های پژوهشگران دانشگاه آکسفورد و یک مرکز سوئیسی تحقیقاتیِ کشاورزی امیدبخش هستند. بشر با پرهیز از محصولات حیوانی می‌تواند میزان انتشار کربن دیاکسید ناشی از تغذیه را تا ۴۹ درصد کاهش دهد. حتی اگر این پرهیز همگانی ناممکن به نظر برسد نشان می‌دهد که حتی اقدام‌های فردی هم می‌توانند برای اقلیم مفید باشند.
[1] عنصر نقطه اوج (به انگلیسی: Tipping Element, به آلمانی: Kippelement) در پژوهش‌های علوم سیستمِ کرهی زمین به عنصری از سیستم جهانی اقلیم اطلاق می‌شود که با کوچک‌ترین تأثیرات بیرونی و با رسیدن به نقطه‌ی اوجِ اقلیمی ممکن است به وضعیت جدیدی منتقل شود. وضعیتی که می‌تواند به شکل ناگهانی اتفاق افتاده و تغییر ناپذیر باشد. از بین این رویدادهای ممکن می‌توان به آب‌شدن یخ‌های قطبی شمالگان، آب‌شدن یخ‌های گرینلند، تجزیه یخچال غرب شمالگان، تحلیل‌رفتن جنگل‌های بارانی آمازون و تحلیل‌رفتن جنگل‌های برفی اشاره کرد.
[2] انتشار صفر Zero Emission به موتور یا هرگونه منبع تولید انرژی اطلاق می‌شود که باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی محیط زیست نمی‌شود.
