کشورهای غربی تصور می‌کنند که جنوب شرقی آسیا آشغالدونی است
در یک سال گذشته، زباله‌های دنیا در سواحل جنوب شرقی آسیا روی هم تلنبار شده است. صندوق‌های زباله‌های به‌دردنخورِ کشورهای غربی در بندرهای فیلیپین، اندونزی و ویتنام انباشته شده و ضایعات پلاستیکیِ واردشده از اروپا و آمریکا زباله‌زارهای سمیِ وسیعی را در سراسر مالزی پدید آورده است.
اما به نظر می‌رسد که این وضعیت برای مدت زیادی ادامه نخواهد یافت. کشورهای جنوب شرقیِ آسیا عهد کرده‌اند که زباله‌ها را به کشورهای مبدأ بازگردانند.
هفته‌ی قبل رودریگو دوئِرته، رئیس جمهور فیلیپین، تهدید کرد که اگر دولت کانادا 69 کانتِینرِ حاویِ 1500 تُن زباله‌ی صادراتی به فیلیپین در سال‌های 2013 و 2014 را باز پس نگیرد روابط دیپلماتیک خود با این کشور را قطع خواهد کرد.
در چند سال گذشته کانادا حتی این مسئله را تصدیق نکرده بود اما در پی تشدید مناقشه، دوئرته اعلام کرد که اگر دولت کانادا به سرعت عمل نکند، فیلیپین زباله‌ها را حمل و در آب‌های کانادا دفن خواهد کرد.
سالوادور پانلو، سخنگوی رئیس جمهور، گفت «فیلیپین کشوری مستقل است و کشورهای خارجی نباید با آن مثل آشغالدونی رفتار کنند.»
این حرف نشانه‌ی مقابله‌ی گسترده‌تر کشورهای منطقه است که در سال گذشته آغاز شد. در آن زمان، تایلند، مالزی و ویتنام همگی برای جلوگیری از ورود زباله‌های آلوده‌ی کشورهای خارجی به بندرهای خود قانونی وضع کردند.
تنها 9 درصد از پلاستیک دنیا بازیابی می‌شود و بقیه عمدتاً در گورستان‌های زباله در جنوب شرقی آسیا دفن یا به طورغیرقانونی سوزانده می‌شود و گازهای به شدت خطرناکی آزاد می‌کند.
در 23 آوریل دولت مالزی نتایج تحقیقی را منتشر کرد که نشان می‌داد زباله‌های آمریکا، استرالیا، بریتانیا و آلمان به طور غیرقانونی و به دروغ به عنوان دیگر کالاهای وارداتی به این کشور وارد می‌شود.
یئو بی یین، وزیر محیط زیست مالزی، گفت دیگر بس است! «مالزی زباله‌دونیِ دنیا نخواهد بود. ما زباله‌ها را به کشورهای مبدأ پس خواهیم فرستاد.»
او به قولش عمل کرده است. پنج کانتینر کشف‌شده‌ی حاویِ زباله‌های غیرقانونیِ اسپانیا در یکی از بندرهای مالزی را به این کشور بازگردانده‌اند و یئو اعلام کرده که 3000 تن ضایعات پلاستیکیِ غیرقانونیِ واردشده از بریتانیا، آمریکا، استرالیا، ژاپن، کانادا و فرانسه را بی‌درنگ به این کشورها پس خواهند فرستاد.
بسیاری عقیده دارند که تنها از این راه است که کشورهای عمدتاً غربی سرانجام مجبور خواهند شد که با مشکلات ناشی از زباله‌های خود دست و پنجه نرم کنند و از تحمیل این بار بر کشورهای درحال‌توسعه دست بردارند.
تنها 9 درصد از پلاستیک دنیا بازیابی می‌شود و بقیه عمدتاً در گورستان‌های زباله در جنوب شرقی آسیا دفن یا به طورغیرقانونی سوزانده می‌شود و گازهای به شدت خطرناکی آزاد می‌کند. پارسال فعالان اندونزیایی دریافتند که در یک کارخانه‌ی تولید پنیر سویا از زباله‌های غیرقانونیِ وارداتی به عنوان سوخت کوره استفاده می‌کنند.
ماگِسواری سانگارالینگام، پژوهشگر «انجمن مصرف‌کنندگان پِنانگ و دوستداران زمین در مالزی» می‌گوید، «این اقدام دولت مالزی درست است زیرا به دنیا نشان می‌دهد که ما در جلوگیری از تبدیل مرزهای خود به زباله‌دانی جدی هستیم.» به نظر او، بخش چشمگیری از ضایعات پلاستیکیِ وارداتیِ مالزی «آلوده به مواد رادیواکتیو، جورواجور و نامرغوب» است و در نتیجه قابل بازیابی نیست و در زباله‌دانی‌های وسیعِ خطرناک دفن می‌شود.
سوپارنو، زباله‌گردِ 60 ساله‌ی اندونزیایی در برابر ضایعات پلاستیکیِ سوزان در محل دفن زباله‌های پلاستیکیِ وارداتی در موجوکِرتو. عکس: فولی هاندوکو/ای‌پی‌اِی
بی‌عدالتیِ زیست‌محیطی
مشکل جنوب شرقی آسیا از اوایل سال 2018 شروع شد، یعنی از وقتی که چین به علت نگرانی‌های زیست‌محیطی، ورود ضایعات پلاستیکی از دیگر نقاط دنیا و بازیابیِ آنها را متوقف کرد. این ممنوعیت مطلق، مشکل‌آفرین بود: در سال 2016 چین دست‌کم نیمی از صادرات پلاستیک، کاغذ و فلزات دنیا را بازیابی می‌کرد. برای فهم ابعاد این مشکل باید اشاره کرد که زباله‌های صادراتیِ بریتانیا به چین به تنهایی می‌توانست 10 هزار استخر شنای المپیک را پر کند.
در پی وضع این ممنوعیت، شرکت‌های خصوصی‌ای که مسئولیت حمل‌ونقل زباله‌ی کشورها را بر عهده دارند به دنبال کشورهای دیگری گشتند تا این بار را به دوش آنها بیندازند. اکثر زباله‌ها از هنگ کنگ عبور می‌کرد، و جنوب شرقی آسیا به آنجا نزدیک بود و قوانین سفت‌وسختی نداشت. بنابراین، کشورهای این منطقه به مقصد مناسبی برای زباله‌های صادراتی تبدیل شدند.
فشار اصلیِ زباله‌های صادراتی نصیب مالزی شد. به گزارش سازمان زیست‌محیطیِ غیردولتیِ «گرین‌پیس» (Greenpeace)، واردات ضایعات پلاستیکی به مالزی از 168500 تُن در سال 2016 به 456000 تُن در پایان نیمه‌ی نخست سال 2018 رسید. این ضایعات عمدتاً محصول بریتانیا، آلمان، اسپانیا، فرانسه، استرالیا و آمریکا بود. هزینه‌ی زیست‌محیطی و اجتماعیِ این امر سنگین بوده است. گزارش سازمان «ائتلاف جهانی برای جایگزین‌های زباله‌سوز» نشان می‌دهد که در سراسر جنوب شرقی آسیا، ورود انبوه زباله‌های خطرناک به آلودگی آب، نابودی محصولات کشاورزی و بیماری‌های تنفسی انجامیده است.
در ماه مه، به نشانه‌ی تأیید خسارت وارده، «معاهده‌ی بازل»، توافق‌نامه‌ی چندجانبه‌ای درباره‌ی حمل‌ونقل جهانیِ زباله، را اصلاح کردند و ورود ضایعات پلاستیکیِ آلوده و بازیابی‌ناپذیر به کشورهای درحال‌توسعه بدون اجازه‌ی آنها ممنوع شد. اما این معاهده در سال 2020 اجرا خواهد شد و همه‌ی کشورهای جنوب شرقی آسیا آن را امضاء نکرده‌اند.
یک زن فیلی‌پینی در تظاهراتی بیرون از سفارت کانادا تصویر جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا، را در دست دارد. عکس: مارک آر کریستینو/ای‌پی‌اِی
با این همه حتی به‌رغم مقابله‌ی دولت‌های جنوب شرقی آسیا با این مشکل، ورود زباله به این کشورها همچنان ادامه دارد. در اندونزی، پنج ماه است که 60 کانتینر زباله‌ی آلوده و خطرناک در بندری در ریائو آیلند منتظر صدور مجوز تخلیه بوده است. هفته‌ی گذشته، محموله‌ی زباله‌های ریزریزشده‌ی شهریِ استرالیا در فیلیپین کشف شد؛ برای دور زدن قوانین گمرکی چنین وانمود کرده بودند که این محموله حامل سوخت است. مأموران گمرک فیلیپین اعلام کرده‌اند که می‌خواهند این محموله را به استرالیا بازگردانند.
بو باکونگوئیس، فعال مبارزه با ضایعات پلاستیکی و عضو شعبه‌ی آسیا-پاسیفیک سازمان «ائتلاف جهانی برای جایگزین‌های زباله‌سوز»، می‌گوید که کشورهای توسعه‌یافته‌ی غربی تنها «با اکراه» می‌‌پذیرند که زباله‌های خود را پس بگیرند.
او می‌گوید، «زباله‌ی خودشان است و باید مسئولیتش را بپذیرند. به نظر ما، این نوعی بی‌عدالتیِ زیست‌محیطی است که کشورهای فقیرتر فقط به این علت زباله‌های کشورهای ثروتمندتر را بگیرند که این کشورها نمی‌خواهند خودشان به این مسئله رسیدگی کنند. امیدوارم بازگرداندن زباله‌ها سبب شود که سرانجام این کشورها در خاک خودشان برای حل این مشکل اقدام کنند.»
برگردان: عرفان ثابتی
هانا الیس-پترسون خبرنگار گاردین در جنوب شرقیِ آسیا است. آن‌چه خواندید برگردان این نوشته‌ی او با عنوان اصلیِ زیر است:
Hannah Ellis-Petersen, ‘Treated like trash: south-east Asia vows to return mountains of rubbish from west’, The Guardian, 28 May 2019.
