اریک هابسبام، تاریخ‌دان، که در سال ۱۹۱۷ هم‌زمان با انقلاب روسیه متولد شد و در سال ۲۰۱۲ در ۹۵ سالگی از دنیا رفت، استالینیستی راسخ به شمار می‌رود و برخلاف دیگر مورخین مارکسیست، از جمله ای پی تامپسون و کریستوفر هیل، هرگز از عضویت در حزب کمونیست استعفا نداد و از تعهد به کمونیسم ابراز تأسف نکرد.
مرکز شماره‌ی یک آموزش فنی و حرفه‌ای لیوپو را نمی‌توان نادیده گرفت. این مرکز به طور ناگهانی پیدا شد، اردوگاهی عظیم با مساحتی بیش از چند هکتار زمین زراعی. بیرون از این محوطه، که با دیوارهای سیمانی سفیدِ بلند، سیم خاردار و دوربین‌های نظارتی محاصره شده است، یک خودروی پلیس با چند نگهبانِ باتوم به دست گشت می‌زند. این مرکز، که در دو طرف یک بزرگراه قرار دارد، از بیشتر روستاهای اطرافش بزرگ‌تر است، و حدود 170 هزار متر مربع مساحت دارد. روی تابلوی سردر یکی از ساختمان‌ها نوشته شده است: «حراست از وحدت قومی».
گرایش ضد امپریالیستی یا ضد غرب برای اسلام‌گراها در واقع دشمنی‌ای یک‌جا با تمدن و سیاست غرب بود. در حالی‌که من و دیگر کنش‌گران چپ با سلطه‌ی اقتصادی و سیاسی کشورهای سرمایه‌داری بر ایران مخالف بودیم و کینه‌ای از تمدن غرب و دستاوردهای اومانیستی آن نداشتیم.
در ماه دسامبر برای شرکت در سمیناری با حضور گروهی از مورخان اروپایی به مینسک رفتم. در چند مایلی پایتخت بلاروس از محل ارتکاب بعضی از بدترین جنایت‌های قرن بیستم به دست نازی‌ها و پلیس مخفی استالین دیدار کردیم. در این چند روز، با برخی از جوانان بلاروسی نیز صحبت کردم، جوانانی که مرا به آینده‌ی اروپای واقعاً متحد امیدوار کردند.
همه می‌دانیم که رژیم کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی رژیمی توتالیتر بود. همه می‌دانیم که این رژیم با دین و مذهب عناد داشت و خداناباوری را هم رسماً ترویج می‌کرد. آخر داستان را هم که می‌دانیم، این که مذهب ماند و رژیم رفت - داستانش را روحانیون مسلمان و مسیحی یکسان به عنوان نشانه‌ای از پیروزی الهی تعریف می‌کنند. اما زمامداران شوروی چه تصور و انتظاری از خداناباوری - به عنوان یک طرح سیاسی، عقیدتی و معنوی داشتند و چه تدابیری برای اشاعه‌ی لامذهبی و رقابت با مذهب اندیشیدند؟
آگنی‌یژگا هولند، کارگردان نامدار لهستانی، در مجموعه‌ی تلویزیونیِ «۱۹۸۳» لهستانی خیالی را به تصویر کشیده که کمونیسم در آن سقوط نکرده است. اما آیا این خیال‌پردازیِ تیره‌وتار درباره‌ی اقتدارگراییِ خزنده به واقعیت نزدیک نیست؟