مقاله

ده روز پیش از آن که شعله‌های آتش کلیسای نوتردام را در کامِ خود فرو برد، ویکتور اوربان، نخست وزیر مجارستان، در سخنرانیِ پرشوری در آغاز کارزار انتخاباتیِ حزبش، «ائتلاف مدنی مجارستان»، گفت که در انتخابات ماه آینده‌ی پارلمان اروپا پای «تمدن مسیحیِ ما» در میان است.

وقتی تصاویر آتش‌سوزیِ این کلیسای جامع را می‌دیدم از خود پرسیدم چقدر طول خواهد کشید تا اوربان، مدافع خودخوانده‌ی «اروپای مسیحی»، یا دیگر پوپولیست‌های اروپا در صدد بهره‌برداری از این فاجعه برآیند و با سودجویی از آن، دیدگاه مذهبی، قوم‌محور و سفیدپوست‌مدارِ خود درباره‌ی اتحادیه‌ی اروپا را تقویت کنند.

 اوربان وعده داده است که انتخابات پارلمان اروپا را به مبارزه علیه لیبرال‌های «نسل 1968» و مهاجران تبدیل خواهد کرد. همان طور که می‌دانیم، او ادعا می‌کند که «حلقه‌ی کوچکی در بروکسل» ]مقر اتحادیه‌ی اروپا[ با جورج سوروس، سرمایه‌گذار انسان‌دوست، هم‌دست شده‌‌اند تا میلیون‌ها مهاجر مسلمان را به اروپا وارد کنند. به نظر او، هدف از این دسیسه‌چینی تغییر دادن ترکیب جمعیتیِ این قاره و تضعیف دولت‌های ملی است. آتش‌سوزیِ نوتردام حادثه‌ای بیش نبود و هیچ ربطی به مهاجران یا مسلمانان نداشت اما این واقعیت مانع از آن نشد که پوپولیست‌های راست‌گرا در صدد سوءاستفاده از هیجان مردم برنیایند.

فعلاً رهبر مجارستان از بازگویی صریحِ نظریه‌های توطئه‌آمیز درباره‌ی علل این آتش‌سوزی خودداری کرده است. اما معاونش، ژولت شِمییِن، رهبر حزب «دموکرات مسیحیِ» مجارستان، در گفت‌وگویی تلویزیونی (که نسخه‌ی کاملش یک روز پس از عید پاک پخش خواهد شد) این آتش‌سوزی را «نماد غم‌انگیزِ نابودیِ مصیبت‌بارِ ارزش‌ها در جهان غرب» خواند. او در ادامه افزود که «سیاست سکولاریستیِ کلیساستیزانه‌ی فرانسه هم عمیقاً» در این آتش‌سوزی «سهیم» است.

آتش‌سوزیِ نوتردام زمانی رخ داد که سیاست اروپا، به‌ویژه در فرانسه، بر اثر جنگ‌های فرهنگی ازهم‌گسیخته است و بحث‌های فراوانی بر سرِ ارزش‌ها و میراث تاریخی درگرفته است. بااین‌همه، تا جایی که به دین و مسیحیت ارتباط دارد، پوپولیست‌های اروپا آشکارا با یکدیگر تفاوت دارند.

مسیحیان اروپایی در مقایسه با رأی‌دهندگان غیرمذهبی، «مصونیت» بیشتری نسبت به پوپولیسم راست‌گرا دارند.

برای مثال، مارین لو پن در فرانسه را در نظر بگیرید. او حزب «جبهه‌ی ملی» (اکنون «تجمع ملی») را از پدرش به ارث برده که در ابتدا با جنبش‌های به‌شدت محافظه‌کارِ کاتولیک پیوند داشت. اما امروز لو پن از شعارهای مذهبی پرهیز می‌کند و می‌کوشد تا این حزب را «عادی» جلوه دهد و بر تنوع اعضایش بیفزاید. توئیت‌های او درباره‌ی نوتردام در اصل حاکی از ستایش آتش‌نشان‌ها و هشدارهای فنی درباره‌ی بازسازیِ این بنا بود-او حتی یک کلمه هم درباره‌ی «اروپای مسیحی» حرف نزد. به یاد بیاورید که در سال 2013 نیز با اعتراضات خیابانیِ کاتولیک‌ها علیه ازدواج همجنس‌گرایان همراه نشد.

لو پن مادری مطلقه است و می‌خواهد خود را فردی امروزی و حتی از نظر اجتماعی پیشرو نشان دهد. او به شکل عجیبی سکولاریسم فرانسوی (لائیسیته) را سپری در برابر به‌اصطلاح تجاوز و تعدیِ اسلام جلوه می‌دهد. در هلند، خیرت ویلدرزِ راست‌گرا در شعارهای خود آمیزه‌ای از اسلام‌ستیزی و هواداری از همجنس‌گرایی و ارزش‌های سال 1968 را به کار می‌برد.

از سوی دیگر، آلیس وایدل، یکی از رهبران حزب «آلترناتیو برای آلمان»، بی‌درنگ این آتش‌سوزی را به دیگر «حملات» ضدمسیحی در فرانسه مرتبط کرد. او در توئیتی نوشت: «در هفته‌ی مقدس #نوتردام در آتش می‌سوزد. مارس: آتش‌سوزی در دومین کلیسای بزرگ فرانسه سان سولپیس. فوریه: 47 حمله در فرانسه.» همان طور که می‌توان انتظار داشت، این طرز فکر در رسانه‌های تبلیغاتیِ روسی هم مشهود بود. در همین حال، شبکه‌های راست‌گرای آنلاین، از جمله بعضی از شبکه‌های آمریکایی، این آتش‌سوزی را با حملات تروریستیِ 11 سپتامبر مقایسه کردند. هنوز معلوم نیست که این تبلیغات چه تأثیری بر نتایج انتخابات پارلمان اروپا خواهد گذاشت.

هرچند برخی از پوپولیست‌های اروپایی درباره‌ی هویت مسیحی لفاظی می‌کنند و به ترس از مهاجرت و «جایگزینیِ» جمعیت دامن می‌زنند اما این حرف‌ها ضرورتاً در میان مسیحیان معتقد چندان خریدار ندارد. در واقع، بعضی از مطالعات نشان می‌دهد که مسیحیان اروپایی در مقایسه با رأی‌دهندگان غیرمذهبی، «مصونیت» بیشتری نسبت به پوپولیسم راست‌گرا دارند.

 در ایتالیا، سازمان‌های مردم‌نهادِ کاتولیک با نژادپرستیِ علنیِ ماتئو سالوینی مخالفت می‌کنند-به‌ویژه چون موضع سالوینی با پیام پاپ درباره‌ی استقبال از پناهندگان در تضاد کامل قرار دارد. در لهستان، هرچند حزب ملی‌گرای حاکم با بخش‌هایی از سلسله‌مراتب کلیسای کاتولیک در ائتلافی ضمنی به سر می‌برد اما بنا به گزارش‌ها خود کلیسای کاتولیکِ لهستان دچار دودستگی است. این کشورِ عمدتاً کاتولیک به علت اختلاف‌نظر میان دموکرات‌های لیبرال و ملی‌گرایان محافظه‌کار از وسط دوشقه شده است و به نظر می‌رسد که اپوزیسیون بتواند در انتخابات پارلمان اروپا به موفقیت‌هایی دست یابد.

به‌رغم جار و جنجال اوربان و متحدانش، هراس‌افکنی درباره‌ی در خطر بودن «اروپای مسیحی»-و استفاده از آتش‌سوزیِ نوتردام به عنوان نماد این تهدید-تأثیر محدودی دارد. نظرسنجیِ جدیدی نشان می‌دهد که رأی‌دهندگان اروپایی اولویت‌های دیگری دارند-چیزهایی مثل فساد، دستمزدها و مهاجرت داخلی (نه ورود مهاجران).

بی‌تردید فاجعه‌ی نوتردام رویداد تلخ و تکان‌دهنده‌ای بوده است اما راست‌گرایانی که خواهان بهره‌برداریِ سیاسی از این حادثه‌اند اشتباه می‌کنند. به نظر اولیویه روآ، پژوهشگر فرانسوی، پوپولیست‌های راست‌گرای اروپایی «در عمل دیگر مسیحی نیستند»: همه‌ی آنها از هویت مسیحی حرف نمی‌زنند-و آن‌هایی هم که چنین حرف‌هایی می‌زنند سیاست‌هایی نظیر قربانی کردن مهاجران یا خودداری از کمک به گریختگان از فقر و جنگ را ترویج می‌کنند که ربطی به ارزش‌های مسیحی ندارد.

در دهه‌ی 1950، بنیان‌گذاران اتحادیه‌ی اروپا اکثراً دموکرات مسیحی بودند (روبر شومان، ژان مونه، آلچیده دِ گاسپری، کنراد آدنائر) اما به ذهنشان خطور نکرد که در اسناد رسمی به هویت مسیحی اشاره کنند. شعار اتحادیه‌ی اروپا «وحدت در کثرت» است. ممکن است که اوربان و دیگر پوپولیست‌ها بخواهند نوعی جنگ «تمدنی» بر سرِ هویت به راه اندازند اما باید با صراحت گفت که این کار چیزی جز فریبکاریِ خودخواهانه و سوءظنِ بیجا نیست. چیزی شبیه به همان نظریه‌های دِیمی و نسنجیده‌ای که بعد از آتش‌سوزیِ نوتردام مطرح شد.

برگردان: عرفان ثابتی

ناتالی نوگرد سردبیر پیشین روزنامه‌ی لوموند و از دبیران روزنامه‌ی گاردین است. آن‌چه خواندید برگردان این نوشته‌ی او با عنوان اصلی زیر است:

Natalie Nougayrede, ‘Why the European far right’s bid to weaponize Notre Dame won’t work’, The Guardian, 19 April 2019.