مقاله

دشت بزرگی را در نظر بگیرید و گروهی از زنانِ هراسان، آزرده و منزوی که از جنگ و آوارگی جان سالم به در برده‌اند. چگونه می‌توان آن‌ها را قانع کرد که می‌توانند تنها با خاکِ آن دشت، خشت به خشت، یک دهکده را با دستانشان بسازند، دیوارها را بالا ببرند، در دهکده باغ و گلخانه برپا کنند و برای فرزندانشان مدرسه بسازند. سپس تأمین امنیت جامعه‌ی جدیدشان را به دست بگیرند و از خود، خانه و فرزندانشان دفاع کنند. تمام این‌ها در مرحله‌ی نخست نیازمند زیرساخت‌های فکری و روانی‌ست و در ادامه به شجاعت در مقابله با تغییر نیازمند است.

امروز و بعد از گذشت بیش از هشت سال از آغاز جنگ سوریه جایی میان دشت‌های شمال شرقی در نزدیکی شهر «دیربسیه» و کوه‌های «کاباس»، «ژنوار» ایستاده است. دهکده‌ی آزادِ اکولوژیکیِ زنان، با خانه‌ها و معماری سنتی عربی و باغچه‌هایی پر از گل و نهال میوه و درختان زیتونی که زنان با دست خود آن‌ها را کاشته و پرورش داده‌اند. این روستا را زنان روژاوا ساخته‌اند، تا خانه‌ی آزادی زنان از قید ظلم و خشونت باشد.

بسیاری از این زنان همسر یا اعضای خانواده‌شان را در طول جنگ از دست داده‌اند. بعضی دیگر زنان ایزدی هستند که به عنوان برده‌ی جنسی اسیر اعضای داعش بوده‌اند و گروهی دیگر از سایر نقاط دنیا به امید رونق گرفتن انقلاب زنان روژاوا، به این دهکده آمده‌اند، و می‌خواهند ژنوار را به الگویی در خاورمیانه و حتی جهان تبدیل کنند.

ژنوار در زبان کردی به معنای «سرزمین زنان» است، و اعضای آن به شفابخشی از جنگ و آسیب‌های روانی آن از طریق زندگی گروهی و آزادی برای زنان باور دارند.  

هَوال تایبت، عضو ارشد کمیته‌ی تصمیم‌گیری در ژنوار، در توضیح ایده‌ی ابتدایی ساخت ژنوار می‌گوید:

«ما که سال‌ها جنگ را تجربه کرده‌ایم می‌دانستیم که زندگی‌مان به شدت تغییر کرده است و مدام با این پرسش روبه‌رو بودیم که پس از جنگ می‌خواهیم چگونه زندگی کنیم؟ ایده‌ی ساخت دهکده‌ای برای زندگی آزاد زنان در خلال جنگ از این‌جا شکل گرفت و خوشبختانه با استقبال رهبران یگان مدافع زنان روبه‌رو شد. ما در دیدار‌هایی که با زنان در شهر‌ها و روستا‌ها داشتیم در این باره مشورت می‌کردیم و پس از این مشورت‌ها طرح دهکده‌ی آزاد زنان، که اقتصادی مبتنی بر کشاورزی و کار دستی و ذهنی زنان داشت، نهایی شد. در معماری دهکده به جای بتن از آجرهای خشتی استفاده شد و در نهایت برای تکمیل پروژه‌ی اکولوژیکی دهکده و هماهنگی زنان با زمین و طبیعت، با توجه به ظرفیت‌های جغرافیایی منطقه از سیستم آبیاری قطره‌ای برای باغ‌ها و همچنین انرژی‌های تجدیدپذیر همچون انرژی خورشیدی بهره گرفتیم.»

روژاوا و انقلاب زنان

روژاوا در زبان کردی به معنای غرب است و به آن‌چه کردها بخش غربی نقشه‌ی کردستان می‌دانند اشاره دارد: محدوده‌ی جغرافیایی کانتون‌های روژاوا شامل شمال و شمال شرق سوریه که جمعیت‌اش ترکیبی از کرد، عرب، آشوری و ترکمن‌های سوریه است. منطقه‌ی خودمختار روژاوا در سال ۲۰۱۲ بعد از آغاز اعتراضات در سوریه علیه دولت بشار اسد و پس از خروج نیروهای دولت مرکزی از استان‌های کردنشین شمال سوریه به وجود آمد. روژاوا خود را متعهد به سه معیار اکولوژیک، دموکراتیک و آزادی زنان می‌داند، و به صورت شورایی به مسئولیت دو نفر، یک مرد و یک زن اداره می‌شود. چندهمسری و ازدواج اجباری دختران در این جامعه ممنوع است و این از پیشرفت‌های بزرگ انقلاب زنان روژاوا محسوب می‌شود.

جدا شدن از ساختارهای مردسالارانه در جامعه‌ای سنتی و پر تبعیض علیه زنان، کاری بسیار دشوار و انقلابی بوده است. تا پیش از انقلابِ زنان روژاوا، زنان کرد وقتی می‌خواستند چرخه‌ی سنتی خانواده را ترک کنند، اغلب به نیروهای چریکی کرد می‌پیوستند، و خود را وقف مبارزه برای خلق کُرد می‌کردند. اما با شکل گرفتن انقلاب زنان، امکان دیگری برای زندگی آزاد زنان به دست آمده که اساس آن اخلاق و ارزش‌های زن‌محور است. با شکل گرفتن پدیده‌هایی همچون ژنوار زنان برای تأمین نیازهای اقتصادی و معیشتی‌شان دیگر مجبور به ازدواج نیستند. آن‌ها با آموزش و تمرین برای شکل جدیدی از زندگی آماده می‌شوند و با آگاهی سرنوشت خود را انتخاب می‌کنند.

در این پروژه زنان از طریق فروش محصولات باغ‌ها و همچنین تولید سبزی و میوه‌ی خشک و گیاهان دارویی می‌توانند از نظر اقتصادی مستقل باشند.

در سال‌های اخیر زنان روژاوا توانسته‌اند در دل جنگ و ناآرامی جایگاه اجتماعی خود را در تمامی زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به‌دست آورند و انقلاب زنان روژاوا به یک جنبش فمینیستی تبدیل شده که توانسته توجه بسیاری از نهادهای فمینیستی در سراسر دنیا را به خود جلب کند.

ژنوار که بخشی از این انقلاب است برای تحقق بخشیدن به ساخت جامعه‌ای آزاد تلاش می‌کند. هدف اولیه‌ی آن که در کوتاه‌مدت پناه دادن به زنان درگیر آسیب‌های جنگی و خشونت بود در بلند‌مدت به مبارزه‌ی زنان برای برابری جنسیتی و آگاه‌سازی آن‌ها درباره‌ی نقش‌شان در اجتماع تبدیل شد.

امکانات دهکده‌ی ژنوار

طرح دهکده‌ی ژنوار در دهم مارس سال ۲۰۱۷ و پس از جشن روز جهانی زن به کمک چند نهاد و سازمان بین‌المللی فعال در زمینه‌ی حقوق زنان آغاز شد. ابتدا سی واحد مسکونی برای اقامت زنان و امکانات باغداری برای آن‌ها ساخته شد، و بعد با احداث مدرسه برای کودکان، آکادمی زنان، مرکز فرهنگی و هنری شامل سینما و سالن نمایش، استخر، کلینیک بهداشتی، یک مرکز سلامتی با تکیه بر طب سنتی و گیاهی، فروشگاه محصولات ارگانیک، نانوایی، و تسهیلات دامداری تکمیل شد.

خانه‌ها همه یک‌طبقه ساخته شده‌اند، و باغی درمحوطه‌ی ورودی دارند. مرکز روستا یک سالن اجتماعات دارد، و آلاچیق‌هایی در اطراف آن در میان باغ برای دیدارهای روزانه ساخته شده است. ژنوار در بیستم نوامبر ۲۰۱۸ و همزمان با روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان درهای خود را به روی زنان جهان باز کرد و هر چند هنوز مراحل ساخت‌وساز دهکده به طور کامل پایان نیافته بود اما کمیته‌ی سیاست‌گذاری اعلام کرد که درخواست‌های زیادی از سوی زنان برای اقامت در ژنوار دریافت کرده است.

اکولوژی، پروژه‌ی باغداری عمومی

کمیته‌ی سیاست‌گذاری ژنوار برای خودکفایی اقتصادی دهکده‌ی زنان تصمیم به ایجاد پروژه‌ی باغداری عمومی در ژنوار گرفت. در این پروژه زنان از طریق فروش محصولات باغ‌ها و همچنین تولید سبزی و میوه‌ی خشک و گیاهان دارویی می‌توانند از نظر اقتصادی مستقل باشند.

سیاست‌های دولت بشار اسد برای تک‌محصولی کردن منطقه با کشت گندم و همچنین صنعتی کردن کشاورزی از یک سو و سدسازی‌های دولت ترکیه برای قطع جریان آب از مرز این کشور به سوریه، از دلایل مهم ایجاد پروژه‌ی باغداری بود زیرا زنان در ژنوار آن را بخشی از مقاومت‌شان می‌بینند. به عقیده‌ی آن‌ها این اقدام می‌تواند الگوی مناسبی در جهت تولید پایدار و مرتبط با طبیعت برای تغییر الگوی کشاورزی در منطقه و احیای زمین باشد.

سیستم اجتماعی

ژنوار جامعه‌ای متشکل از زنان است و سیستم اداره‌ی آن هم‌چون دیگر کمون‌های روژاوا به صورت دموکراتیک و شورایی‌ است و هرکس در آن بسته به میزان توانایی‌هایش نقش اجتماعی خود را می‌پذیرد.

کارهای روزمره، همچون آشپزی و نانوایی و حتی کار در مدرسه و آکادمی ژنوار، امور خبرگزاری و دیپلماسی، همه به صورت مشارکتی انجام می‌شود و در آن هر زن بر اساس توانایی و خواست خود مسئولیتى را بر عهده می‌گیرد.

زنان در ژنوار معتقدند که با تلاش دسته‌جمعی زنان داوطلب کرد،عرب، ارمنی، ترکمن و آشوری توانسته‌اند زمین برهوت و خالی از سکنه را به دهکده‌ای سبز و آباد تبدیل کنند، و هر که در این دهکده قدم می‌گذارد می‌تواند زندگی آزاد را که حاصل مشارکت است تجربه کند، و هویت خودمختار زنان را ببیند.

زنان ژنوار می‌توانند به دیدار خانواده و دوستان خود در خارج از دهکده بروند و هم‌چنین میزبان آن‌ها در ژنوار باشند و تنها قانون مربوط به اقامت در ژنوار مربوط به اقامت شبانه‌ی مردان است که در ژنوار مجاز نیست.

ژنیولوژی (علم زنان) آموزش

 زنان ژنوار معتقدند با دستیابی مستمر به آگاهی، در حال مبارزه با ارزش و سنت‌های مردسالار هستند و امیدوارند که بتوانند سفیر آزادی زنان در دیگر شهرها و روستاهای سوریه و حتی خاورمیانه و جهان باشند.

زنان در ژنوار موظف‌اند که برای گذراندن واحد‌های آموزشی در آکادمی حضور یابند تا از این طریق به صورت مستمر در حال آموزش و یادگیری باشند و این سیستم تا زمانی که آن‌ها احساس کنند برای بازگشت و حضور در جامعه آماده هستند ادامه خواهد داشت. اعضای کمیته‌ی آموزشی ژنوار معتقدند که با استفاده از این روش زنان قادر خواهند بود خود و توانایی‌هایشان را کشف کنند و با آگاهی از این توانایی‌ها و اعتماد به نفس لازم، در یافتن راه‌حل‌های درست در زمان مواجه با مشکلات، موفق‌تر عمل کنند.

تفاوت اساسی ژنیولوژی با رشته‌های آکادمیک مشابه که در سایر دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی تدریس می‌شود، تأکید بر وجه عملی مباحث نظری است. به اعتقاد اعضای کمیته‌ی آموزشی ژنوار، دانش و حقیقت باید در زندگی اخلاقی تمرین شود و نمود عملی بیابد. در این دوره‌ها مدرسان تلاش کرده‌اند با بهره‌گیری از تاریخ مقاومت زنان گزینه‌های عملی مقاومت در اغلب زمینه‌ها را در قالب واحدهای درسی تدوین کنند. بر همین اساس، ژنیولوژی با طرح مباحثی همچون زنان و اخلاق، زنان و اقتصاد، زیباشناسی، جمعیت‌شناسی، بهداشت و سلامت، زنان و تاریخ، بوم‌شناسی، آموزش سیاست و ... پایه‌ی تدریس علوم زن محور را برای زنان ژنوار فراهم آورد.  

آزادی جنسیتی

به اعتقادِ بنیان‌گذاراران ژنوار، مبارزه برای آزادی جنسیتی زنان محتاج زیرساخت‌های اساسیِ اجتماعی و فرهنگی مردم است و پیش از هر چیز از طریق آگاه‌سازی زنان امکان‌پذیر است. از همین‌ رو ژنوار با ایجاد جامعه‌ای امن و آزاد برای زنان سعی دارد از طریق تعمیق دانش و اعتماد به نفس آن‌ها را در بازیابی حقوق‌شان یاری کند. بخش عمده‌ای از اعتماد به نفس و آزادی‌های فردی‌ این زنان در طی سال‌ها زندگی در جوامع مردسالار و نیز بر اثر شرایط تلخ دوران جنگ و آوارگی از دست رفته و به دلیل فقدان ارتباط اجتماعی، اغلب منزوی و به حاشیه رانده شده‌اند و در بسیاری از موارد به دلیل نداشتن شغل و استقلال مالی هرگز قادر به ایجاد پایگاه اجتماعی برای خود نبوده‌اند. اما امروز این زنان با پناه گرفتن در ژنوار و شرکت در فعالیت‌های گروهی از ساخت مشترک خانه‌هایشان تا شرکت در انجمن‌های آکادمی ژنوار و با بحث و گفتگو حول موضوعات روز دنیا در کنار مباحث مربوط به شناخت خود در حال برقراری ارتباط با خلاقیت‌هایشان از طریق بازتعریف خود هستند. به اعتقاد آن‌ها همگی با یک درد مشترک در حال یافتن درمانی مشترک‌اند.  

سرچشمه‌ی اعتقادات در ژنوار به نظریه‌ی جدایی برمی‌گردد که رهبر سیاسی کردها عبدالله اوجالان مطرح کرده است. او توضیح می‌دهد که تنها زنان آزاد (از نظر ذهنی، جسمی و عاطفی) که دارای پایگاه اجتماعی قوی و معناداری باشند، قادر خواهند بود در مقابل ساختارهای مردسالارانه‌ی قدرت و ظلم بایستند و آن را به چالش بکشند و در نهایت با تأثیر گذاشتن بر نظام مردسالار آن را مجبور به پذیرفتن آزادی‌ خود کنند.

بر همین اساس، زنان ژنوار معتقدند با دستیابی مستمر به آگاهی، در حال مبارزه با ارزش و سنت‌های مردسالار هستند و امیدوارند که بتوانند سفیر آزادی زنان در دیگر شهرها و روستاهای سوریه و حتی خاورمیانه و جهان باشند.

هوال تایبت، از اعضای ارشد کمیته‌ی سیاست‌گذاری ژنوار، تأکید می‌کند که ژنوار و پروژه‌های این‌چنینی قصد دارد که زنان را از حاشیه‌ی جامعه به بطن آن وارد کند. او می‌گوید: «ما از طریق آموزش مفاهیمی همچون آزادی، برابری و دموکراسی برای زنان و تمرین عملی آن از طریق تعامل و همزیستی زنان از اقوام، مذاهب و ملیت‌های مختلف قصد داریم که اراده‌ی زنان در برابر خشونت و توانایی آن‌ها برای زندگی آزاد از مردسالاری را به عنوان الگویی به زنان جهان ارائه دهیم.

نماد ژنوار

زنان در ژنوار پس از اتمام کار ساخت‌وساز خانه‌ها، گیاه هرمل را (که در زبان فارسی به اسپند معروف است) به عنوان نمادی برای دهکده‌ی خود انتخاب کرده‌اند. این گیاه که در ناحیه‌ای موسوم به تپه‌های سیاه در سوریه می‌روید، نزد مردم کرد، عرب، سریانی و آشوری‌ در این منطقه مقدس است و از گذشته در تمام خانه‌ها همچون نوعی درمان گیاهی کاربرد داشته است. علاوه بر این، مردم سوریه بر این باورند که هرمل افکار و انرژی منفی را از بین می‌برد و از همین رو زنان ژنوار هرمل را به عنوان نمادی که نشانی از همبستگی آن‌ها با زمین و طبیعت است انتخاب کردند.

پیام ژنوار

«زن، زندگی، آزادی»: زنان روژاوا این شعار را به نماد اراده‌ی معطوف به زندگی و آزادیِ زنان تبدیل کرده‌اند. این زنان در بحبوجه‌ی جنگ با کاری خلاق نشان داده‌اند که خواهان صلح‌ و زندگی عاری از ظلم و خشونت برای زنان‌اند، و ژنوار جایی است که می‌توانند در آن با آرامش زندگی کنند، و فرزندانشان را مطابق با ارزش‌های راستین و آزادی‌خواهانه پرورش دهند.