از نیمه‌ی دهه‌‌ی ۸۰ به بعد، جامعه‌ی مدنی از یک سو آماج تهدید، توقیف و قطع حمایت‌های دولتی بود و به نظر می‌رسید که در سراشیبی سقوط قرار دارد اما از سوی دیگر، بخش‌هایی از آن به ویژه در حوزه‌ی زنان، پرجنب و جوش‌ترین دوره‌ی فعالیت‌شان را در دوران چهار ساله‌ی ۸۴ تا ۸۸ و در همان شرایط تشدید سرکوب‌ها تجربه کردند.

سازمان‌های غیردولتی در دوره‌ی اصلاحات در مرکز توجه فعالان مدنی و سیاسی قرار داشتند و بسیاری از آنها توانستند منشأ تغییرات کوچک و بزرگی در سطوح مختلف محله‌ای تا کشوری باشند اما مهم‌ترین دستاوردشان برداشتن نخستین گام‌ها برای ایجاد جامعه‌ی مدنی به معنای نهاد واسط بین مردم و حکومت‌ بود.

آیا همه‌ی اعتراض معترضین به قیمت بنزین بود؟ معترضین از چه قشر و طبقه‌ای هستند و اعتراضات چه تفاوت و شباهتی با اعتراضات در سال ۸۸ و دی‌ماه ۹۶ دارد؟ اعتراضات مخالفان در هنگ‌کنگ، شیلی، عراق و لبنان و… چه تأثیری بر شکل‌گیری اعتراضات در ایران داشت؟ این سؤالات را با کاظم کردوانی، جامعه‌شناس ساکن برلین در میان گذاشته‌ایم.

اگر یک تمدن در مدتی کمتر از یک قرن می‌تواند از سیسرون و کاتو به کالیگولا و نرون تنزل یابد، تجربه‌ی بزرگی که مدیسون، جفرسون و همراهانشان آغاز کردند، چقدر می‌تواند ادامه یابد؟ 

واتسلاو هاول در جمع‌بندی تجربه‌ی خود گفت که برای شناسایی مسیرِ آینده باید بدانیم که اکنون مردم چه آوازهایی می‌خوانند؛ اما بی درنگ افزود که مشکل این است که نمی‌دانیم مردم سال آینده چه آوازهایی خواهند خواند، چه رسد به سالِ بعد از آن...

بنا به آمار سازمان ملل متحد هنوز بیش از ۴.۲ میلیارد نفر از شهروندان جهان، به توالت بهداشتی و تمیز دسترس ندارند. سالانه به طور میانگین ۴۳۲ هزار نفر به دلیل بیماری‌های ناشی از نبود دسترس به سرویس بهداشتی با حداقل استاندارد تمیزی، جان خود را از دست می‌دهند یا به بیماری‌هایی متعدد گوارشی و غیره مبتلا می‌شوند.

هنگامی که در سال ۲۰۱۸ به ایسلند سفر کردم، «مجمع اقتصاد جهانی» این کشور را در رده‌ی نخست برابری جنسیتی در یک دهه‌ی اخیر جا داده بود. وقتی پای چنین افتخاری در میان است، معمولاً می‌گویند این کشور باید آرمان‌شهری فمینیستی برای زنان باشد. آن‌چه ناگفته می‌ماند این است که این افتخار تا چه اندازه می‌تواند برای مردان نیز مفید باشد.

نهادهای مدنی در ایران، از اواخر دهه‌ی ۷۰ به مدت تقریباً یک دهه، دست به فعالیت‌هایی زدند که از بعد از انقلاب بی‌سابقه بود: اعضای ده‌ها سازمان غیردولتی که به فاصله‌ی کمی پس از زلزله‌ی بم در دی‌ماه ۱۳۸۲ گردهم آمدند تا یک حرکت جمعی برای کمک به بازماندگان زلزله سازماندهی کنند.