«روشنگری» تا چه اندازه روشن‌شده بود؟ اگر تلاش برای برکشیدن عقلانیت نتیجه‌ی عکس بدهد چه؟ اگر مقدر باشد که روشنی تیرگی پدید آورد، و روشنگری ضد-روشنگری به بار آورد چه؟ این تز کتاب جدید جاستین ای. اچ. اسمیت با عنوان عقل‌ستیزی: تاریخ سویه‌ی تاریک خرد است. کم نیستند منتقدانی که روشنگری را عمیقاً شب‌زده دیده‌اند. به دید برخی، عصر «روشنگری» بسترساز نژادپرستی و امپریالیسم مدرن بوده. اما چرا؟
نظریه‌ی انتقادی مکتب فرانکفورت آمیزه‌ای از تأملات فلسفی و پژوهش‌های اجتماعی علمی بود که در واکنش به مصائب اروپا در قرن اخیر سر برآورده بود: عدم‌مقاومت طبقات کارگر اروپا در برابر شیوع فاشیسم؛ نابخردی بورژوازی و سرمایه‌داران عمده که خود را با این تصور فریب دادند که می‌توانند از نازیسم در راستای منافع‌شان سود ببرند؛ سکوت و همکاری طبقات متنفذ؛ هولوکاست یهودیان اروپا.
ایران در فاصله‌ی کم‌تر از یک قرن دو انقلاب بزرگ را از سر گذرانده است، انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی. چگونه بود که در انقلاب مشروطه، رهبران فکری جامعه، به دنبال الگوهایی از جوامع مدرن غربی برای ایران بودند، اما در انقلاب ۵۷، خواسته یا ناخواسته پشت سراسلامی‌ها قرارگرفتند؟ این بحث را در گفتگویی با دکتر محمد رضا نیکفر در میان گذاشته‌ایم.
این که ما می‌توانیم و باید «مستقل» بیندیشیم، آرمانی منطقی است؛ این را نباید با این توهم غیرمنطقی خلط کرد که می‌توانیم کاملاً «مستقل» بیندیشیم. محیط ما چنان تأثیر ژرفی بر تفکرمان دارد که اغلب از آن غافل‌ایم. وقتی می‌شنویم که بزرگانی مثل کانت و هیوم هم فرزند زمان خود بودند، می‌فهمیم که حتی بزرگترین ذهن‌ها نیز می‌توانند از اشتباهات و شرارت‌های زمان‌شان غافل باشند.
همه‌ی ما تصورات خودمان را در مورد زیبایی و چیزهای زیبا داریم. اما چه ویژگی‌هایی موجب می‌شود بعضی چیزها به نظر ما زیبا باشند؟ چیزهای زیبا چه اثراتی بر ذهن ما می‌گذارند؟ آیا زیبایی فقط در ذهن ما و در نگاه ما وجود دارد، یا امر زیبا چیزی عینی است که می‌شود زیبا بودن آن برای همگان را ثابت کرد؟
هویت ملی امری اتفاقی و تصادفی است. من دخالتی در بریتانیایی به دنیا آمدن خودم نداشته‌ام، هرچند از نظر فرصت‌های زندگی و برخورداری از حقوق سیاسی بسیار خوش‌شانس بوده‌ام. در نتیجه، این امر صرفاً همان اندازه غرورآفرین است که مثلاً زاده شدن در میانه‌ی قرن بیستم.