درآمدیبر صلحجاودانکانت کارلیاسپرس ترجمه،دیباچهوتوضیحات مهدیخلجی
هایآسو کتاب کانت صلحجاوداندرآمدی بر کارلیاسپرس ترجمه، دیباچه و توضیحات: مهدیخلجی کیوانمهجور : طرحجلد ناشر:بنیادتسلیمی سانتامونیکا ــکالیفرنیا 1400 : چاپنخست یحقوق برای ناشر محفوظ است همه
فهرست 7 .................................................................... یمترجم دیباچه 13............................................ سویصلحجاودان. به ِ ساختارجستار 16........................................................... ِ یاسپرس جستارتفسیری 19 ......................................؟ برگردانعنوان اثرکانت:جاودانیا پایدار 27....................................................................... سبکیاسپرس 29 ....................................................... جنگوصلح از دیدکانت 43 ..................................... کانتسوی]صلحجاودان [بهتفسیریبر 44 ................................................................ نویسصلح . پیش ۱ 55................................... هایسیاسی یواقعیت . دیدگاهکانتدرباره ۲ 59 ................................................................ . سیاستو اخلاق ۳ 61 ..................................؟ تواند برقرارشود .صلحجاودانچگونه می ۴ 69............................................................... .شکاکیتو اعتماد ۵ 75 .....................................................؟ دهد ایمی . آیاکانتبرنامه ۶ 77 .................................................................... . اهمیتفلسفه ۷ 80 ............... . حالتفلسفیکانتدر دریافتاو از تاریخوصلحجاودان ۸ 86 ....................................................................... .کانت امروز ۹
ِ دوست دیرین، مهدی ِ این اثر را به پیشگاه ِ فارسی برگردان ها کنم ــ از برای حق صحبت سال جامی، پیشکش می یمترجم دیباچه ِ ِ تاریخی نگاری نامند. ولی نگاهی به وقایع قرن هجدهم را عصر روشنگریمی فقط برجستگی فلسفه یا رواج نقد، که همچنین دهد نه این قرن نشان می سوی به 1 هایچشمگیر اینعصر است. هایپیاپیدر اروپا، ازخصیصه جنگ )،درچنین 1804-1724( اثر ایمانوئلکانت 2 صلحجاودان:طرحیفلسفی، شرایطی نوشته شده است. ها بنگرید به: برای فهرستی از این جنگ 1 Guyer, P. (2008) ‘On Ethic of Peace Grounded on Justice: An Eighteenth-Century Voice’, in Ciprut, J. V. (ed.) Ethics, Politics and Democracy: From Primordial Principles to Prospective Practices. MIT Press, pp. 59-63. 2 Zum ewigen Frieden: Ein philosophischer Entwurf
8 ی مترجم دیباچه به 1795 ایمانوئل کانت، جستار کوتاه، اما تأثیرگذار خود را در اوت چاپخانه سپرد؛ کمی پس از آنکه مارس همان سال، فردریک ویلیام دوم )، از «جنگائتلافاول»کنارکشیده و پیمان 1797-1786 ِ پادشاهی (دوران هاگذرا هستند و دانستکه این پیمان صلح را امضاکرده بود. ولیکانت می های جنگ به هم بخورد، باز نفع یکی از طرف ی قوا به محض آنکه موازنه به افتد و جنگ از ی اروپا می هوس لشکرکشی در سرودل پادشاهان خودکامه های کانت در چنین موقعیتی فرصت را مغتنم دید تا ایده 3 شود. سر گرفته می یصلحجاودان را به رویکاغذ بیاورد، و به آگاهی عموم برساند. خود درباره -1694( سو،کسانی چون ولتر به این 1713 ویژه، از سال پیش از او ، به ) و فردریک 1716-1646( نیتس )، لایب 1778-1712( )، روسو 1788 ی آن ) به اینموضوع اندیشیده یا درباره 1786-1740 کبیر (دوران پادشاهی 4 نوشته بودند، بدون آنکه در نظر یا عملگشایشیچشمگیر پدید آورده باشند. ویژه، درسانسور نوشتارهای ِ دولتوکلیسا، به دستی استبدادسیاسی و هم روشنگری،گذرگاهعافیترا در ایندورانتنگکرده هاوهوادارانجنبش چهره ی فردریککبیر، برخلاف او که «مستبدی بود. فردریکویلیام دوم، برادرزاده رفت شمار می اندیشی و خصم روشنگری به بود، اهل تعصب و جزم 5 منوّر» گرفت. ویل و بر استادان، اندیشمندان، و رهبرانجنبشروشنگریسختمی یهستی نویسد: «اگر فردریککبیر پا بهعرصه ِ خودمی تاریختمدندورانتدر نقد وقتایمانوئلکانترا نداشته باشیم. نگذارده بود، امکانداشتکه ما هیچ .۸۸ همینکتاب، ص ، کانتصلح جاودان تفسیری بر یاسپرس،ک. 3 4 Koen, M. (2001) Kant: A Biography, Cambridge University Press, p. 383. 5 enlightened despot
9 ی مترجم دیباچه دین در درون مرزهای =[ 7 ی عقل تنها مذهب در محدوده و 6 عقل محض پذیر شد. عقل محض] بر اثر شکاکیّت و رواداری مذهبی فردریک امکان ظرف دو سال پس از مرگ فردریک، دولت پروسکانت را وادار به سکوت سوی صلح جاودان به دانستکه با نوشتن خوبی می بنابراینکانت به 8 کرد.» زند، و باید جوانب احتیاط را تا جای ممکن آمیز دست می بهکاری مخاطره لحاظ دارد. حاصلکار او اثری استکه در عین سادگی، بسیار پیچیده است رود.کانتهنر بلاغیخود شمار می های مختلف، متنی آیرونیکبه و از جنبه ترین زبان بیانکند و راه را بر آزار و را بهکار گرفت تا مقاصد خود را با نرم را آیرونیک صلحجاودانآسیباحتمالیوواکنشدولتببندد.کانتخود نیز ی او بودکه گرفت؛ اما این از رندیفیلسوفانه ظاهر، جدی نمی دانستو، به می وسیله از های حساسیت ممیّزان و صاحبان قدرت را بدین خواست شاخ می یزبان آیرونیکاینجستار کار بیندازد. یاسپرس، درهمین اثر پیشرو، درباره های گرفت، نه در اندیشه گوید: «زبان آیرونیککهکانت آن را جدی می می زمانی این رود و نه در تحقیقاتعلمی او؛ بل یمحضاو بهکار می نظرورزانه گیردکه پای واقعیت تاریخی و انسانی در میان است.» زبان را بهکار می یکی از 9 ی اُتفرید هوفه، گفته به سوی صلح جاودان: طرحی فلسفی به این جستار، اثر 10 کانت است. »ِ معنای دقیقکلمه، «سیاسی ی به دو نوشته 6 Kritik der reinen Vernunft (1781 & 1787). 7 Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft (1793). ،۱۰ ، تهــران: ســازمان آمــوزش انقــ ب اســ می، جتاریــخ تمــدن دورانــت، و. و دورانــت، آ. 8 .۷۲۵ ، ص ۱۳۸۲ ترین شــارحان و ویراســتاران - )، فیلســوف آلمانــی و یکــی از برجســته ۱۹۴۳( Ottfried Höffe 9 آثـار کانـت. ســخنرانی اُتفریــد هوفــه در همایــش «ســیصد ســال ایمانوئــلکانــت» بــا عنــوان «کانــت و 10
10 ی مترجم دیباچه ِ ترین اسناد الملل، یکی از مهم ی حقوق و سیاست بین موجز کانت در زمینه ی ادبیات سیاسی ِ جهان، و از آثار مؤثر و برجسته ِ تاریخ حقوقی ـ فلسفی ی روشنگری اروپایی در مخالفت با قدرت مطلقه آلمان استکه با اندیشه سوی به اند که ) پیوند دارد. برخی از محققان استدلالکرده anti-absolutism( غایتتأثیرگذار بوده و نقشمهمی الملل به یروابطبین در زمینهصلحجاودان 11 ای دانشگاهی داشته است. کردن آن به رشته در بدل زنیبرسرمرزها، استعمار یکشورها،چانه کانتدر اینجستارعلیه تجزیه هایمطلقه، استدلال ِ حکومت یسیاستخارجی مثابه ها به اروپایی، وجنگ نکوهدکهخودرا نهشهروندیچوندیگران،که«مالک کندوحاکمانیرامی می جویی و های ناپسند یا نابسنده و تنها از سر لذت انگارند و به بهانه دولت» می قانون ِ خلاف پردازند.اوجنگرانوعیتوحّش افروزیمی طلبیبهجنگ عظمت ی عدالتی، ویرانگر و ترساننده داند و استعمار را در کمال بی ها می میان دولت خواندکه «تظاهر به تدیّن هاییمی کند، وعامل آنرا قدرت مردمانوصفمی نوشند وخود را برگزیدگانمذهب عدالتیرا مثل آبمی کنند ولی بی و تقوا می شمارند». از دید کانت، «تضییع حق در یک نقطه از ارتدوکسی] می =[ حقّه ).کانت باور داشتکه جنگ با 8:360 شود» ( جای آن حس می زمین در همه آمدن از وضعطبیعیو استقرار وضع ای برای بیرون تمام ماهیتشرّ آن، انگیزه مناسـبت مقالاتـی را به سـایت رادیـو زمانـه. هوفـهگزیـده ی شـاهد عبادپـور، وب سیاسـت»، ترجمـه ویراسـتاری و منتشـر کـرده اسـت. خـود وی سـوی صلـح جـاودان به سـالگی انتشـار سـالگرد دویست در آن دارد: طـرحکلـی: سـازمان ملـل در پرتـو کانـت و صلـح: آرمـان مغفـولهـای دو مقالـه بـا عنوان Höffe, O. (1995) Immanuel Kant: Zum ewigen Frieden, hrsg. Berlin: Akad Verl. 11 Easley, E. S. (2004) The War Over Perpetual Peace: An Exploration into the History of a Foundational International Relations Text. New York: Palgrave Macmillan.
11 ی مترجم دیباچه گیردکه فرهنگ بهکمال رسیده باشد، ولی مدنی است. جنگزمانی پایان می 12 ی مهمی برای «پیشرفت» است. تا آن زمان رانه ای بنیانوضعآزادیقانونیبایددر اخلاقباشدوگرنهجنگ،همچوننشانه های کند. در این جستار،کانت بنیان ِ چنین وضعی، ناگزیر ظهور می از خلل ای برای آن کند، و طرحی از موادّ معاهده ی صلح جاودان را تعریف می آینده گذارد. را پیشمی طورکه افراد گیرد. همان الملل را قیاس از نظم داخلی می کانت نظم بین دهند تا از وضع طبیعی ــکه جنگ است ــ خارجشوند و به دولت تشکیل می المللی قرار گیرند تا ها نیز باید درون سامانی بین خشونت پایان دهند، دولت امکان جنگ میان آنهاکاسته شود و از وضع طبیعی بیرون بیایند. کشد، چون مقتضیات وطنی را پیش می ِ جهان کانت مفهوم حق خواهی و فدرالیسم مبناییکافی برای تعریفروابطسراسر عادلانه جمهوری خواهیو فدرالیسمشاید مبنایی برای کنند.جمهوری ها فراهم نمی میان انسان بندی روابط میان شهروند و شهروند یا دولت و دولت باشند، امّا به صورت دهند: نیاز به تعریف روابط عادلانه میان شهروندان از نیازی دیگر پاسخ نمی وطنی یجهان ها از سوی دیگر. این امر کانت را به طرح ایده یکسو و دولت ها حق دیدار/سفر دارند؛ سخن از ی انسان نویسد همه دارد. کانت می وامی ِ اوست: این یعنی آغاز ِ هرکس، از آن بودن حق جدیدیکه فقط بر مبنای انسان شرطآنکه اخراجاوموجب تواند بیگانه را براند به ِ میزبانمی وطنی. دولت جهان آمیز نباشد. مرگ وی نشود یا خصومت به بعد. ۱۸۱ ی رشیدیان، ع. تهران: نشر نی، ص . ترجمهحکم ی نقد قوه )۱۳۸۷( . کانت، ا 12
12 ی مترجم دیباچه کند. سطح زمین در این میان، «شکلکروی زمین» نقش مهمی بازی می طور نامحدودی توانند به ها نمی محدود است. چون زمینکروی است، انسان شود. از یکدیگر فاصله بگیرند، ودر نتیجه، زیستنکنارو نزدیکهم ناگزیر می بردن از کردنغریبه از بهره ما باید زندگیمشترکبا دیگران را بیاموزیم. محروم یکسرزمین و امکانات آن ناعادلانه است. نه مالکیت مشترکزمین،که حق وطنی است. انسانیت، مبنایتوجیه فلسفیحقجهان یداخل یجداگانه است. در گستره هایموازیدرسه لایه ابداعکانتحق کشور باید جمهوری برقرار باشد و قانون مدنی را اعمالکند. در قلمرو روابط ی گر است؛ و در زمینه الملل حاکم و تنظیم ها، حقوق بین قانونی میان دولت های وطنیکه مربوطبه مناسباتمیان اشخاصمدنیبا دولت ِ جهان سوم،حق ِ جهانی است یمدنی دهی نهادهایسیاسیدرجامعه دیگر وهمچنینسازمان نوازی همگانی» «جنایت علیه باید حکم براند. مفاهیمی مانند «حق مهمان داشتن» میراثکانتهستند. ِ حق بشریت» و «حق ِ کانت، در وطنی نویسد که جهان ِ کانت، می نویس نامه ِد کوئن، زندگی مانفِر و 13 دادن به دینی مدنی، شبیه به آن چیزی بود که جیمز مدیسون پی شکل گران قانون اساسی آمریکا پدید آورده بودند. و دیگر تدوین 14 توماسجفرسون کم، در اخلاق، در نهایت، یک ایدئالیسم «ایدئالیسم استعلاییکانت، دست سیاسی بودکه در آن نیل به خیر اعلی چیزی نبودکه در جهان دیگر رخ دهد، هایسیاسی رسید. نوشته ایبودکه بر رویهمینزمینبه انجاممی بلکه وظیفه گـران قانـون ی مقـالات فدرالیسـت و از تدوین )، نویسـنده ۱۸۳۶-۱۷۵۱( James Madison, Jr 13 جمهـور ایـنکشـور. ی آمریـکا، سیاسـتمدار و چهارمیـن رئیس اساسـی ایـالات متحـده گــذار آمریــکا، ) از اندیشــمندان سیاســی و پــدران بنیان ۱۸۲۶-۱۷۴۳( Thomas Jefferson 14 جمهـور ایـنکشـور. ی آمریـکا و سـومین رئیس ی اسـتقلال ایـالات متحـده ی اصلـی اعلامیـه نویسـنده
13 ی مترجم دیباچه هایعقلانی یا معقول دادن این استکه چگونه ایده کانتکوششی برای نشان واقع، برایخیر تواندجایگزینعقاید دینیشود، و اینکه چرا، به وسنجیده می نوع بشر ضروری استکه عقاید دینی از نو تفسیر شوند تا در خور نیازهای 15 بشریت درآیند.» صلحجاودان سوی به ِ ساختارجستار سوی صلح به دو بخش، دو تکمله و دو ضمیمه، ساختار جستار های مقدماتی» دهند. بخش نخست به بیان «مادّه را شکل می جاودان ) صلح DefinitivArtikel های نهایی» ( )، و بخشدوم به «مادّه PräliminarArtikel( ی سرّی» ی دوم یک «مادّه پردازد.کانت در تکمله ها می جاودان میان دولت رسد مقدماتی، افزاید. به نظر می های پیشین می ) نیز به مادّه GeheimerArtikel( ِ نویسی در آلمان نهایی و سرّی، سه اصطلاح مربوط به الگویحقوقی معاهده طور مشخص، به 16 عمد از آن پیرویکرده است. اند و کانت به آن زمان بوده 15 Kant: A Biography, p. 385. شــد، الملــل نوشــته می هــای بین هایــیکــه در قــرن هفدهــم و هجدهــم تحــت قانون در پیمان 16 شـد، و سـپس پیمـان صلـح قطعـی. اول دو طـرف توافـق در آغـاز پیمـان صلـح مقدماتـی امضـا می کردنـد.کانـت، کردنـد کـه جنـگ را پایـان دهنـد، سـپس در پیمـان دوم صلـح قطعـی را برقـرار می می نویسـد کـه مـوادّ مقدماتـی آن از پیمـان صلـح مقدماتـی، و مـوادّ قطعـی آن بـر ایـن الگـو، پیمانـی می همـراه ضمیمـه و تکملـه از پیمـان صلـح قطعـیگرفتـه شـده اسـت. کانـت بـا تلفیـق دو پیمـان، در به هـا گنجانـد، در حالـیکـه تکمله مـوادّ مقدماتـی، مـوادّ سـلبی و در مـوادّ قطعـی مـوادّ ایجابـی را می ِ سـبک، ایـن ابتـکاری هـا بـا خطـرات صلـح و حفـظ آن سـروکار دارنـد. از نظـر زیباشناسـی و ضمیمه ی صل ـح در قال ـب ی ـک پیمـان صل ـح، ایجـاد تشـابه گفتن درب ـاره رود. «سـخن شـمار م ـی بدی ـع ب ـه بخشـد.» آنچـه پیمـان صلـح جـاودان را از میـان فُـرم و محتواسـت و ایـن نوشـته را پرتـوی از هنـر می بخشـد، آن وبویـی هنـری بـدان می کنـد، و رنگ هـا ماننـد پیمـان بـازل متمایـز می دیگـر پیمـان صلح طـور ی صلـح به ی صلحـی خـاص نیسـت، بلکـه دربـاره هـای دیگـر دربـاره اسـتکـه برخـ ف پیمان هـای ی موقعیت مطل ـق و ب ـرای همیشـه اسـت. ی ـک پیم ـان صل ـح اسـتعلایی اسـت، یعن ـی از هم ـه
14 ی مترجم دیباچه ِ چند ماه ِ بازل پروس ـ کانتساختار این اثر را طبق الگوی همان پیمان فرانسه 17 پیش از نوشتن این جستار، طراحیکرده است. هایمقدّماتی از این قرارند: مادّه طورسرّیمتضمّن موضوعی برای . هیچ پیمانصلحی، درصورتیکه به ۱ جنگآینده باشد، نبایدمعتبر تلقیگردد. دستدولتی دیگر . هیچدولتمستقلی(چهکوچک، چه بزرگ) نباید به ۲ از راه وراثت، تبادل، بیع و هدیه تصرّفشود. تدریج، سراسر منحلگردد. ) باید، به Miles Perpetuus . ارتشدائمی ( ۳ . دولت نباید، در ارتباط با امور خارجیخود، استقراضکند. ۴ ) و Verfassung/Constitution زور در نظام سیاسی ( . هیچ دولتی نباید به ۵ ِ دولتی دیگر مداخله کند. حکومت هایی را بدهد که ی خصومت . هیچ دولتی نباید به خود اجازه ۶ ها کش اعتماد متقابل در صلح آینده را ناممکن سازد؛ مانند استخدام آدم )، نقض پیمان تسلیم و تشویق به خیانت Venefici )، زندانیان ( Percussores( )، در وضعیت جنگ. Perduellio( طـورکلـی» دسـت یابـد: ِ عمومـی به غایـت نهایـی «حقـوق بشـر رود، تـا به جنـگ و صلـح فراتـر مـی هـای ی پیمان ِ مشـروعیت هرگونـه پیمـان»، و در نتیجـه، «بـرای همـه هاسـت: «بنیـاد ِ پیمان ایـن پیمـان هـای ممکـن در تاریـخ بشـری». صلـح میـان دولت Saner, H. (1995) ‘Die negativen Bedingungen des Friedens’ in Höffe, O. (ed.) Immanuel Kant, Zum ewigen Frieden, Berlin: Akademie Verlag, pp. 44-45. 17 Maliks, R. (2014), Kant’s Politics in Context. Oxford University Press, p. 153.
15 ی مترجم دیباچه بخش) مواد قطعی(قطعیت ی قطعی اولصلحجاودان: مادّه هرکشوریبایدجمهوریباشد.]یاسامانمدنی[ نظامحکومتیشهروندان ی قطعی دومصلحجاودان: مادّه های آزاد بنا شود. یفدرالیسم دولت الملل باید بر پایه حقوق بین ی قطعیسومصلحجاودان: مادّه نوازیهمگانی باشد. حقشهروندیجهان باید محدود بهشرایطمهمان تکمله: در بابتضمینصلحجاودان یسری برایصلحجاویدان در بابمادّه ضمیمه: ی ناسازگاری میان اخلاق و سیاست، با نظر بهصلحجاودان درباره یوحدتسیاستبا اخلاقبرحسبمفهوماستعلاییقانونعمومی درباره رود یمیاناخلاقوسیاستمی یرابطه کانتدر«ضمیمه» بهسراغمسئله کردن] پیوند برقرار و اینکهچگونه با «مفهوم استعلاییحقعمومیت[یا علنی )، شرط ضروری سیاست اخلاقی Publicity /Öffentlichkeit کند. عمومیت ( می سویصلحجاویدان محال است. است. بدونعمومیت، پیشرفتبه
16 ی مترجم دیباچه جستارتفسیرییاسپرس ِ )، بازنمود، تأویل و شرح 1969-1883( ِ پیش رو، از کارل یاسپرس جستار 18 اثر ایمانوئلکانت است. سویصلحجاودان: طرحی فلسفی به ای یفیلسوفانبهکانتاهمیتویژه یاسپرس،فیلسوفآلمانی، ازمیانهمه هایخود،چه بسا از کانتبیشاز دیگران تأثیر داد. یاسپرس، در فلسفیدن می تنها به آرایسیاسیکانتتوجه خاصداشت(مثلاً پذیرفته باشد. یاسپرسنه ی هایکانت درباره را به دیدگاه فیلسوفان بزرگ چهارم فصل «کانت» در یک ی ِ ــ در آن زمان ــ بدیعی از رابطه تاریخوسیاستاختصاصداد)، بلکه تفسیر ی یکانت به دست داد. از دید یاسپرس «فلسفه فلسفه و سیاست در اندیشه ی خواهد اندیشه، عنصری ازسیاستباشد. اندیشه اوسیاسی استزیرا او می ی سیاسی او فلسفی است زیرا مقیّد به عقل آزاد است و در نتیجه به تجربه یافتن... نقش فلسفه در حیات سیاسی، در دریافتکانت از استعلا دست ِ فلسفه، دیدن یسیاسیوسیاسی دیدن اندیشه فلسفی 19 فلسفه منطویاست». یکانت است. اصل راهنمای یاسپرسدر فهم فلسفه ی تاریـخ ای از گفتارهـا و جسـتارهای یاسـپرس دربـاره ایـن جسـتار بـه زبـان آلمانـی در مجموعـه 18 : بـه چـاپ رسـیده اسـت ۱۹۶۸ و فلسـفه، بـه ویراسـتاری هانـس زانـر در سـال Jaspers, K. (1968) ‘Kant’s Zum ewigen Frieden’ in Aneignung und Polemik. Gesammelte Reden und Aufsätze zur Geschichte der Philosophie. قلــم ای. بــی. اشــتون اســتکــه در ی پیــش رو از روی برگــردان انگلیســی ایــن جســتار به ترجمــه منتشــر شــده اســت: فلســفه و جهــان مقالاتــی بــا عنــوان مجموعــه Jaspers, K. (1963) ‘Kant’s ‘Perpetual Peace’’ in Philosophy and the World: Selected Essays. Washington D.C.: Regency Gateway. 19 ‘Kant’s Zum ewigen Frieden’, p. 121.
17 ی مترجم دیباچه ی دکتری خود را ترین شاگرد و وصیّ یاسپرس، رساله هانس زانر، مهم این 20 زیرنظر یاسپرس نوشت. سویصلح راهکانت از جنگ به تحت عنوان کند، بازنمود سیستماتیک و رساله، برخلاف آنچه عنوان انگلیسی القا می هایی است ی استدلال یسیاسیکانت نیست، بلکه مجموعه انتقادی اندیشه ورزی ایکه او فلسفه ویژه،شیوه طورکلی، به یکانتبه یفلسفه یرابطه درباره ی بحث آزاد های سیاسی وی: «وحدت»یکه نتیجه کند، با برخی از ایده می »آمیز از بیرون است؛ تکیه بر جایوحدتیکهحاصلتحمیل«خشونت استبه جای اقتدار (اتوریته) و آزادی از «یوغ». عقل به قدر طالب «صلح جاودان» در از دید زانر، کانت فیلسوفی بود، همان ِ کانت بهترین ِ فلسفه. از نظر زانر، «به یک معنا سیاست سیاست،که در خود ِ اوست»، زیرا مضمون سیاست همان «ساختار اصلی ورزی ی فلسفه نمونه مخفیمتافیزیکاو ــ غلبه بر تنازع ــ است». در نتیجه،سیاستکانت، «الگوی ملموس و عینی متافیزیک اوست.» یکانت را سراسرْ سیاسی شاگرد دیگر یاسپرس، هانا آرنت، نیز فلسفه فقط چند نه ی سیاسی کانت گفتارهای فلسفه درس یافت. آرنت در درمی ی سیاسـیکانـت» بـه سـوی اندیشـه هایـی به ِ «تنـازع و وحـدت: راه جلـد اول آن بـا عنـوان فرعـی 20 چـاپ رسـیده اسـت: Saner, H. (1967) Kants Weg vom Krieg zum Frieden, Vol. 1: Widerstreit und Einheit: Wege zu Kants politischen Denken. Munich: R. Piper Verlag. منتشر شده است: ی سیاسیکانت: خاستگاه و تحول اندیشه ی انگلیسیکتاب با عنوان ترجمه Saner, H. (1973) Kant’s Political Thought: Its Origin and Development. Translated by Ashton, E. B. Chicago University Press.
18 ی مترجم دیباچه های پایانی عمر کانت، که اندیشیدن نقدی را سراپا ِ دهه ی معروف رساله 21 داند. سیاسی می سوی صلح جاودان به ی مایه در جستار پیش رو، تنها باگزارشی از درون ی ی صلح جاودان و شیوه رویارو نیستیم بلکه تأویل خاص یاسپرس از ایده خوانیم. پردازش فلسفی آن را می یصلح طورجدیدرباره تأسّی ازکانت، به یاسپرساز فیلسوفانیبودکه، به زیست ی دو جنگجهانی اول و دوم می الخصوصکه در زمانه اندیشید، علی ی تاریخ بشر، یعنیهولوکاست، بود. یاسپرسباور ترین فاجعه وشاهد بزرگ ی دستیابی به صلح جهانی است. آزادی داشتحقیقت آغازگاه بحث درباره به حقیقت و به صلح درونی وابسته است. همچنین صلح درونی انسانیت، ای ای برای صلح بیرونی است. از دید یاسپرس هیچ صلح بیرونی پشتوانه ِ انسان به دست آید. صلح، صرفاً از طریق آزادی تواند بدون صلح درونی نمی 22 آید. آزادی نیز صرفاً از طریق حقیقت. به دست می
19 ی مترجم دیباچه برگردانعنوان اثر کانت:جاودان یا پایدار Zum ewigen Frieden; Ein philosophischer Entwurf عنوان اثر کانت به زبان آلمانی سوی صلح جاودان: طرحی فلسفی به توان به و آن را در فارسی می ،است 23 برگرداند. معنای ) است، هم به on » (در انگلیسی معنای «درباره در آلمانی، هم به zu ی ). برگرداندن عنوان به «در پیرامون/درباره Toward سوی» (در انگلیسی «به رسد. آنچه تابلوی صلح جاودان» خطا نیست، ولی چندان دقیق به نظر نمی کند آن خوریم ــ به ذهن متبادر می صحنکلیسا ــکه در آغاز جستار بدان برمی سوی» برند. «به سوی»گورستان/صلحجاودانمی استکهمردگانرا از آنجا «به سویصلحجاودان به داشتن با آن است. در اینعنوان، معنایفاصله چیزی، به ی پخته و یعنی اوّلاً این نوشتار «طرح»ی فلسفی استکه با اندیشه و نوشته ایمیانما وصلحجاودانوجود دارد یعملیفاصله دارد، و ثانیاً فاصله برنامه که این نوشته فقطسلوکوکوششی در «جهت» آن است. بنابراین بهتر است 24 سوی» برگردانیم. را به «به zu جای«صلحجاودان» (یا «صلح یمهم، باقیعنوان است. برخی به اما نکته ای با اعتراف به اینکه اند. مثلاً نویسنده ابدی»)، «صلح پایدار» را ترجیح داده ) است، معادل Eternal نشدنی» و جاودان ( مراد کانتصلحی استکه «تمام ی ادیـب سـلطانی، . ترجمـهسـنجش خـرد نـاب ادیـب سـلطانی در پیشـگفتار مترجـم (کانـت، ا. 23 گردانــد. (در ایــن م. تهــران: امیرکبیــر) عنــوان ایــن اثــر را بــه «در پیرامــون صلــح جاویــدان» برمی همــراه اندکــی تصــرف قــولکنیــم، از روی ایــن ترجمــه به نقل نقــد عقــل محــض کتــاب هرجــا از خواهـد ب ـود.) ) بـه مضمونـی مشـابه نـگاه نـوی صلـح پایـدار» ( ی «کانـت و مسـئله محمدرضـا نیکفـر در مقالـه 24 اشـارهکـرده اسـت.
20 ی مترجم دیباچه نویسد: ای دیگر، می داند. یا نویسنده تر» می «پایدار» را همچنان «مناسب خو به های دین هر دو باری دینی دارند چون عمدتاً در متن ewig «جاودان و گاه و رویکردی از هر نظر سکولار دارد. یکانت عزیمت روند. نوشته کار می های زمینی را توانا ِ انسان کند وخود وجو می جهانجست اوصلح را در همین کند، استفاده می Ewiger Frieden ی داند... او از ترکیبجاافتاده در برقراری آنمی زنانه) اما چون رویکردیسکولار دارد، عنوانکار ویرا بهتر است (شایدطعنه "صلح پایدار" ترجمهکنیم، نه "صلح جاودان" یا "صلح ابدی". با این ترجمه، رود.» پیوندیکه محتوای اصلی آنگسست است از دست می کند کهکانت از مبنای چنین استدلالی روشن نیست. نویسنده اعتراف می رغم کند،ولیبه آمیز استفادهمی ترکیبیجاافتاده با باریدینی،ودرنتیجه،طعنه دهد. دلیل آنکه مرادکانتصلحیسکولار است، ترجیحمی آن، «پایدار» را، به آمیز و معلوم نیست چرا باید عبارتکانت را تغییر داد، و آن را از بار طعن اشتهیکرد. آیرونیک البتهکه «صلح پایدار» اصطلاحیجاافتاده در علوم سیاسی و زبانسیاسی Durable/Enduring/Lasting/ طور عام است. این اصطلاح را در برابر امروزی به ولی زمانیکه کانت از صلح سخن 25 بریم. به کار می Stable/Permanent Peace گفت، چیزی با عنوان «صلح پایدار» هنوز به فرهنگ و دانشسیاسی راه می نیافته بود. بنابراین اگر از زبانکانت «صلح پایدار» را بهکار ببریم، این شائبه آفریند کهگویی مراد او ازصلح پایدار همانچیزی استکه امروزه بارها را می همه، دلایل شنویم. با این ها و نیز دانشمندان علوم سیاسی می از زبان رسانه . تهـران: فارسـی-انگلیسی : فرهنـگ جامـع لغـات و اصطلاحـات سیاسـی نـوروزی خیابانـی، م. 25 .۳۵۲ نشـر نـی، ص
21 ی مترجم دیباچه جای«پایدار» در عنوانجستار کانتوجود تری برای ترجیح «جاودان» به مهم دارد. معنای«ابدی،جاودانی، همیشگی، فناناپذیر، ازلیو به ewig در زبان آلمانی، برد، را بهکار می der ewige Frieden کانت در عنوان این اثر تعبیر 26 ابدی» است. گردانیم. ولی این تعبیری استکه یعنی آنچه ما آن را به «صلح جاودان» برمی معنای «به خواب به in den ewigen Frieden رود؛ مثلاً ی مرگ نیز بهکار می درباره 27 ابدی فرورفتن، آرامش ابدی یافتن» است. ) بالای SatyrischeUeberschrift کانتاینجستار را با ذکر «عنوانهجوآمیز» ( ایهلندیآنرا بر خانه کندکهصاحبمهمان یکنقاشیصحنکلیسا آغازمی ) اشاره بهگورستان Kirchhof اشآویخته است.صحنکلیسا ( خانه سردَر مهمان یگورستان آورند و از آنجا روانه یکلیسا می خانه دارد؛ مردگان را به مرده است، یعنی «آرامشابدی» یا der ewige Frieden کنند. عنوان آن نقاشی همان می «جاودان». اینجا مجال سخن در اهمیت این تمثیل یا استعاره نیست؛ غرض تنها تعبیری است با باری مذهبیکهکانت آن ewigen Frieden تأکید بر آن استکه گیرد. بنابراین برگردان عنوان اثر او به «صلح طرزی آیرونیک بهکار می را به ی تر استوجنبه مراد کانتاز این تعبیر نزدیک جاودان» (یا «صلح ابدی») به فلسفی و آیرونیککاربرد آن را ــ که تنها با مطالعه و فهم خود متن آشکار کند. شود ــ بهتر بیان می می . تهران: انتشارات خوارزمی.فارسی-فرهنگ آلمانی )۱۳۸۱( . بهزاد، ف 26 اسـت، یعنـی may he rest in eternal peace معـادل möge er in ewigem Frieden ruhen همـان. 27 «در آرامـش جـاودان بیارمـد».
22 ی مترجم دیباچه گمان، از آنگذشته، قصد کانت در گزینش این عنوان برای اثر خود، بی ) با اینعنواننیزهست: ۱۸۳۲-۱۷۴۷( ِمیبِنتام عنوانجستارجِر تلمیحیبه »؛ اثریکه ششسال پیش از جستار APlan for an Universal and Perpetual Peace« به چاپ رسیده است. بنتام در متن این اثر بارها تعبیر ۱۷۸۹ کانت، در سال 28 راکه در انگلیسی هم باری مذهبی دارد، بهکار گرفته است. Eternal Peace ، دین حضوری پررنگ دارد. فراموش نکنیمکه سوی صلح جاودان به در های اروپا، از جمله در قرن هجدهم، نبردهای مذهبی بخش مهمی از جنگ دیندر درونمرزهایعقلمحض کانت ۱۷۹۳ اند. دوسال پیشاز آندر بوده ی دینکه پل ریکور آن را جستاری را نوشت؛ اثری نقادانه و فلسفی درباره برانگیزش ِ مناقشه خواند.کانتدر آن اثر مهم در «هرمنوتیکفلسفی دین» می مانند در میان آثارش بهکار نحویگسترده وگوناگون و بی هم، زبان دینی را به گیرد. می ، از جمله در پی استدلال بر این دین در درون مرزهای عقل محض ِ جهانی بر ضرورت آن ی حکم نقد قوه رغم تأکید کانت در نکته استکه به جهانی اَعمال خیر ما نیز اهمیت دارد. دین افزون بر اخلاق، پیامدهای این بخشسومکتاب «پیروزی اصل خیر بر اصل شر و برپایی ملکوت/پادشاهی گیردکه «بنابراین خداوند بر روی زمین» عنوان دارد. او در پایان نتیجه می ای برای خود چنین استکار اصل خیر... در برپایی نیرو و ملکوت/پادشاهی ی قوانین ) بر پایه Community در درون نژاد انسان، در قالب یک جماعت ( ی آنصلحجاودان دارد، و تحتسلطه فضیلتکه پیروزی بر شرّ را اعلام می بنگرید به: 28 Conway, S. (1989) ‘Bentham on Peace and War’, Utilitas, 1(1), pp. 82-101.
23 ی مترجم دیباچه دو سال بعد و پس از 29 کند». ) را برای جهان تضمین می Ewigen Frieden( نهادن شودکهمرادکانتاز بنیان بهترمشخصمیسویصلحجاودان بهانتشار «ملکوت/پادشاهیخداوند بررویزمین»چیستو اینچگونه تنها راه رسیدن کند. به صلح ابدی را تضمین می همه، افزودن صفت «جاودان» به «صلح» ممکن است در نظر اول با این گوید و چون چنین وانماید کهگوییکانت ازصلح در جهان آخرتسخن می یافتنی نیست، آن را به حیاتجاویدان حوالت داده صلح در این جهان تحقق ). یا ممکناست Aetemapax اصطلاحسنتآگوستین،صلحجاودان( است؛ به گیریازسیاستو پرداختن از آن،صلحاپیکوریبه ذهنمتبادرشودکه باکناره ). در هر دو صورتکسیکه Ataraxia شود؛ آرامشروحی ( به درونْ حاصل می 30 چنین تصوری پیداکند، این اثر را به خیالخود غیرسیاسیخواهد پنداشت. شمار آید که وی در تواند نه سهویکه ترفندی عمدی به اینکار کانت نیز می بودن این اثر را در کار آورده تا ممیّزانو بدخواهان را بفریبد و توهمغیرسیاسی ِ آنان بیافریند. زده و بیمار ِ بیم ذهن بینیم، تعبیر «صلح جاودان» در سیاقیکاملاً دینی بهکار گونهکه می همان ِ امروزیکه در آن الملل یعلوم سیاسی و روابط بین زمینه رفته است، نه در پس گوییم. از «صلح پایدار» سخن می 29 Kant, I. ‘Religion within the boundaries of mere reason’ in Religion and Rational Theology. Cambridge University Press (1996), 6:124. 30 Höffe, O. Einleitung: Immanuel Kant, ‘Einleitung: Der Friede ein vernachlässigtes Ideal’ in Immanuel Kant: Zum ewigen Frieden, hrsg. von Otfried Höffe, p. 6.
24 ی مترجم دیباچه «طرح» ی سوم، عنوان فرعی اثر است: «طرحی فلسفی». در اینجا نکته ِ کلمه فهمید. کانت در معنای خاص کانتی ) را باید به Entwurf/Projection( هایگالیله و ِ آزمایش پساز یادکرد نقد عقل محض، گفتار ویراستدوم پیش ایپرفروغحاصل نویسد:«برایپژوهندگانطبیعیمکاشفه دیگردانشمندان،می بیند که خود بر طبقطرح گشت. ایشان دریافتند که عقل فقط آنچیزیرا می هایخود، های داوری کند. ایشان دریافتند که عقل باید با اصل خود خلق می های او های ثابت، پیشرود و طبیعترا مُلزم سازدکه به پرسش بر طبق قانون سو کشیده سو و آن یطبیعت به این وسیله پاسخگوید، نه اینکه بگذارد فقط به ی های تصادفیکه بر طبق هیچ نقشه شود، زیرا در غیر اینصورت، مشاهده اند، به هیچ روی در یک قانون ضروری به ای انجام نگرفته شده طرح ازپیش همه، این قانون، همان چیزی استکه عقل پیوندند؛ و با این یکدیگر نمی هایخود راکه فقط پدیدارهاییکه عقل باید اصل .جوید و بدان نیاز دارد می توانند اعتبار قانون بیابند، در یکدستداشته باشد با آنتطابقداشته باشندمی ها براندیشیده است، در دستدیگر، یهمان اصل و آزمایشراکه عقل بر پایه سانحتیفیزیک انقلابخجسته سویطبیعترود... و بدین و بدینترتیببه یخود را منحصراً مرهون این اندیشه استکه فیزیکباید بر یاندیشه درشیوه طبق آنچه عقلخود در طبیعت نهاده است، آنچیزی را در طبیعت بجوید... ی آن عقل از خود هیچ که باید آن چیز را از طبیعت بیاموزد؛ چیزیکه درباره ). یعنی جهان در آغاز تاریک و آشوب است، Bxii/Bxiv تواند فراگیرد» ( نمی ِ اصول و مفاهیم خود آن را آشکار و بسامان این عقل استکه با فراافکندن شود. ذهن باید چهارچوبی را بر کند. دانشدر آغاز از بیرون به ما داده نمی می ِ فراافکنی )ساختار Verstehen آنفرافکَنَد تاجهان روشنو راه گشودهگردد. فهم( ی ِ طرح»، سپس، به یکی از مفاهیم فلسفه را دارد. این مفهوم «درانداخت
25 ی مترجم دیباچه تفصیل، به به ی متافیزیک، کانت و مسئله شود. هایدگر در هایدگر بدل می این موضوع از دید کانت و خودش پرداخته است. هایدگر در شرح همان نویسد: «اولاً "طرح از پیش نقل شد، می نقد عقل محض ایکه بالا از قطعه نحو کلی، پیشاپیش قوام هستی موجودات شده"ی یک طبیعت به درافکنده شوند باید بتوانند به آن هاییکه پژوهش می ی پرسش کند، همه را تعیین می گوید او طرح یک گفتار ویراست نخست می کانت در پیش 31 وفادار شوند.» به دست داده است و در نتیجهکار عمده نقد عقل محض متافیزیک را در توانند آن را بنویسند: انجام شده و حالا حتی شاگردان و دوستان او هم می های خود «ممکن است برای خواننده خالی از لطفو جذبه نباشد تاکوشش را با زحمتمؤلفتلفیقکند، اگر در نظر داشته باشد که بر طبقطرحیکه در ایکامل و دائمی به انجام شیوه اینجا پیش نهاده شده،کاری بزرگو مهم را به ی آن عرضه هاییکه ما در اینجا درباره رساند. اینکمتافیزیک بر طبق مفهوم اش گونه ساخت تواند این خواهیم داشت، یگانه دانشی استکه در واقع می که چیزی برای را در زمانیکوتاه با تلاشی اندک ولی متّحد تعهد کند، چنان های ما ی دارایی ی همه آیندگان بازنماند... این اثر چیزی نیست مگر سیاهه 31 Heidegger, M. (1973) Kant and the Problem of Metaphysics. fifth edition. Enlarged: Indiana University Press, p. 7. ی مفهوم «طرح» نزدکانت و هایدگر بنگرید به: برای بحثی درباره Bagchee, J. (2013) ‘The End of Entwurf and the Beginning of Gelassenheit’ in The Forty-Seventh Annual Meeting of the Heidegger. ِ کانت بنگرید به: ی پیشانقدی و پسانقدی برای مقایسه میانکاربرد «طرح» در دوره Boer, K. D. (2020) ‘Kant’s Projected System of Pure Reason’, in Kant’s Reform of Metaphysics: The Critique of Pure Reason Reconsidered. Cambridge University Press, pp. 212254. Rauer, C. (2016) ‘Kant’s Philosophy of Projection: The Camera Oscura of the Inaugural Dissertation’ in McHrath, S. J. and Carew, J. (eds.) Rethinking German Idealism, New York: Palgrave, pp. 21-50.
26 ی مترجم دیباچه که از عقل محض به دست آمده است و سیستماتیک آراسته شده است.» کند که کاری را می همان سویصلح جاودان به واقع،کانت در ) به Axix/Axx( درآمدی بر دهد.کانتدر پیش : طرح اصلی را به دستمینقد عقل محض در یعلمعرضهکند، تصریح مثابه هرگونه متافیزیککه بخواهددر آیندهخودرا به سوی به عبارت دیگر، به 32 انداخت، بخش مشکلکار است. کند که طرح می طرحی فلسفی است، نه دورنما یا برنامه یا چهارچوبیمقدماتی صلحجاودان ای فلسفی در قالب یک پیمان استکه ِ کانت این ایده برای اجرا. به زبان خود های مهمی است در ِ صلح» اشاره دارد، نکته ِ استعلایی ِ حقوقی به «ماهیت 33 ِ پیشینی». ی واقعیت ممکن از اصول استعلایی «اندیشیدن درباره شود: صلح با این دید، اهمیت عنوان فرعی «طرحی فلسفی» آشکار می چیزی در خارج نیستکه بتوان بدان دست یافت؛ صلح در ذهن ماست و تا شهراندیشی خواهی، آرمان در ذهن ما نباشد، در خارج رخ نخواهد داد. صلح افکنیم، پیوند دارد. این نیست، بلکه تحقّق صلح به نوع طرحیکه ما درمی دهد. ی صلح به دست می طرح فلسفی چهارچوبی برای اندیشیدن درباره تواند به صلح اندیشید؛ چه رسد به ِ یک طرح، اساساً نمی بدون درانداخت ِ یکطرح صلح،گام نخست آنکه در بیرون بدان هستی ببخشیم. درانداخت رو خود کنشی سیاسی است. در اینجا مرز میان نظر و ِ آن و ازاین کردن عملی بازد. عمل رنگ می تدریـج در نظامـیکـه فقـط خواهـد مصمـم بـه اینکـه به ای می «ایـنکار مشـکلی اسـت و خواننـده 32 اسـتعانت بـر عقـل مبتنـی اسـت غـورکنـد، نظامـیکـه در آن سـعی بـر آن بـوده اسـتکـه شناسـایی بی ی خـود آن برویـد و نمـو کنـد.» از امـری دیگـر از بـذر اولیـه .۱۰۹ ی حداد عادل، غ. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص ، ترجمهتمهیدات )۱۳۶۶( . کانت، ا 33 Saner, H. Die negativen Bedingungen des Friedens. p. 45.
aasoo.orgRkJQdWJsaXNoZXIy MTA1OTk2